Names

Aaron

Pinili ti Dios ni Aaron nga agbalin nga umuna a kangatoan a padi dagiti tattao iti Israel.

Ni Aaron ket inauna a kabsat ni Moses.
Tinulongan ni Aaron ni Moses a makisarita ken ni Faraon maipapan iti

panangpalubosna kadagiti Israelita.
Kabayatan nga agdaldalyasat dagiti israelita iti let-ang, nagbasol ni Aaron babaen

ti panangaramidna iti diodiosen a pagrukbaban dagiti tattao.
Dinutokan met ti Dios ni Aaaron ken dagiti kaputotanna nga agbalin a papadi dagiti tattao ti Israel.

Abel

Ni Abel ket maikadua nga anak da Adan ken Eva.

Ni Abel ket maysa a pastor.
Naay-ayo ti Dios iti biag ken datdatonna.
Ni Cain nga inauna nga anak da Adan ken Eva ti nangpapatay ken ni Abel.

Abias

Abias ti nagan ti ari iti Juda a nagtakem manipud 915-913 BC. Anak isuna ni Ari Rehoboam. Adda met sumagmamano a lallaki nga agnagan ti Abias idiay Daan a Tulag.

Ti maysa nga Abias ket ti anak ni Samuel a nangidaulo kadagiti tattao ti Israel idiay Beerseba, kaduana ti kabsatna a ni Joel.
Da Abias ken Joel ket ulbod, naagum a mangidadaulo, isu a kiniddaw dagiti tattao ken ni Samuel a mangdutok iti maysa a mangidaulo kadakuada.
Bayat ti panagturay ni Ari David, maysa kadagiti papadi iti templo ket managan Abias.
Maysa kadagiti annak ni Ari Jeroboam ket agnagan iti Abias.
Ti panguloen a padi a kadua ni Zerubabel a nagsubli iti Jerusalem manipud ti pannakaibalud idiay Babilonia ket managan Abias.

Abiatar

Ni Abiatar ket kangatoan a padi iti nasion nga Israel idi tiempo ni Ari David ken Ari Solomon.

Nagserbi a katinnulongan a padi ni Abiatar, ni Zadok.
Idi pinapatay ni Ari Saul dagiti papadi, naglibas ni Abiatar ket napan ken ni David idiay let-ang.
Kalpasan ti pannakatay ni David, sinuppiat ni Abiatar ni Solomon babaen ti panangtulongna ken ni Adonias ti panggepna a mangikkat iti kina-ari ni Solomon.
Gapu iti daytoy, inikkat ni Solomon ni Abiatar iti kinapadina.

(Kitaen met: rc://ilo/obe/other/zadok, rc://ilo/obe/other/saul)]], rc://ilo/obe/other/david, rc://ilo/obe/other/solomon, rc://ilo/obe/other/adonijah)

Abimelek

Ni Abimelek ket maysa nga ari dagiti Filisteo iti rehion ti Gerar idi tiempo nga adda da Abraham ken Isaac iti daga ti Canaan.

Inulbodan ni Abraham ni Ari Abimelek idi imbagana a ni Sara ket kabsatna imbes nga asawana.
Innala ni Abimelek ni Sara iti pagtaenganna, ngem insublina a dagus idi nagparang ken tinubngar isuna ti Dios babaen ti tagtagainep.
Nangaramid ti katulagan da Abraham ken Abimelek maipapan iti riri no siasino ti akinkukua iti bubon idiay Beerseba.
Kalpasan ti adu a tawen, ti anak ni Abraham a ni Isaac ken ti pamiliana ket nagtalinaed iti rehion nga iturayan ni Abimelek.
Ti sabali pay a lalaki a managan nga Abimelek ket ti anak ni Gideon a kabsat ni Jotam. Sumagmamano a patarus ket mabalin nga agusar iti saan unay a sabali a panangiletra iti naganna tapno maipakita a sabali a tao isuna ken ni ari nga Abimelek.

Abner

Kasinsin ni Ari Saul ni Abner idiay Daan a Tulag.

Ni Abner ti panguloen dagiti soldado ni Saul, ken inyam-ammona iti ubing a ni David ken ni Saul kalpasan a napatay ni David ti higante a ni Goliat.
Kalpasan ti pannakatay ni Ari Saul, dinutokan ni Abner ti anak ni Saul a ni Isboset a kas ari iti Israel, kabayatan nga nadutokan ni David nga ari iti Juda.
Kalpasanna, ni Abner ket pinapatay babaen iti panangallilaw ni Joab a panguloen dagiti soldado ni David.

Abraham, Abram

Pinili ti Dios ni Abraham tapno mangrugi iti pamilia a dummakkel ket agbalin a tattao a mabigbig nga Israelita.

Inkari ti Dios ken ni Abraham nga paadoenna dagiti kaputotanna ket agbalinda a naindaklan a nasion.
Nakitulag ti Dios ken ni Abraham ket inkarina nga tulunganna dagiti kaputotanna iti agnanayon.
Namati ni Abraham iti Dios ken nagtulnog kenkuana.
Ti immuna a nagan ni Abraham ket "Abram," ngem sinukatan daytoy ti Dios iti Abraham.
Ti kayat a sawen ti Abram ket, "natan-ok nga ama" ken ti Abraham ket, " ama ti adu."

Absalom

Maikatlo nga anak ni Ari David ni Absalom. Am-ammoda isuna a kas nataraki ken managpungtot.

Idi ti kabsat a babai ni Absalom a ni Tamar ket nirames ti kabsatda iti ama a ni Amnon, pinanggep ni Absalom nga patayen ni Amnon.
Kalpasan a mapapatay ni Amnon, napan ni Absalom idiay rehion ti Gesur (nga nagtaudan ti inana a ni Maaca) ket nagnaed idiay ti tallo a tawen. Imbaon ni Ari David isuna nga agsubli iti Jerusalem, ngem dina impalubos ni Absalom nga umay iti ayanna iti dua a tawen.
Inallukoy ni Absalom dagiti dadduma a tattao a sumuppiat ken ni Ari David ken indauluanna ti panag-alsa maibusor kenkuana.
Nakigubat dagiti soldado ni Ari David ken ni Absalom ket napapatayda isuna. Kasta unay a nagladingit ni David iti dayta a napasamak.

Acas

Ni ari Acas ket nadakes nga ari, nga nangituray iti pagarian ti Juda manipud 732 BC inggana 716 BC. Daytoy ket agarup sangagasut ket uppat a pulo a tawen sakbay iti tiempo nga naala a kas balud dagiti adu nga tattao iti Israel ken Juda idiay Babilonia.

Kabayatan nga agturturay isuna iti Juda, adda iti inpatakder ni Acas nga altar tapno pagrukbabanda dagiti sinan-dios dagiti Siriano, nga isu iti gapuna iti panagtallikod dagiti tattao paadayo ken ni Yahweh, nga pudno a Dios.
Idi nangrugi nga agturay ni Ari Acas iti Judah ket agtawen isuna ti duapulo, ket nagturay isuna iti sangapulo ket innem a tawen.

Adan

Naparsua ni Adan a ka-as-asping ti Dios. Pinarsua ti Dios ni Adan nga addaan iti adu a kababalin a kas kenkuana, a kas iti kinasiasinona, ti kabaelan nga agayat, agpili, naalibtak, makikadua ken makitungtong, ken adu pay.

Ni Adan ti kaunaan a tao.
Binukel isuna ti Dios manipud iti pitak ket inangsanna isuna iti biag.
No dinggen ti panagisao ti nagan nga "Adan" iti sao a Hebreo ket agpada iti "nalabbaga a pitak" wenno "tapok."
Ti nagan nga "Adan" ket kapada ti sao idiay Daan a Tulag para iti "sangkataw-an" wenno "tattao."
Amin a tattao ket kaputotan da Adan ken Eva.

Saan a nagtulnog iti Dios da Adan ken Eva. Inaramidda no ania ti imbaga ti Dios a saanda nga aramiden. Daytoy ti nangisina kadakuada manipud iti Dios a nangiyeg iti naispiritoan ken nainlasagan nga ipapatayda, ken iti lubong nga inaramid ti Dios.

Adonias

Maikauppat nga anak ni Ari David ni Adonias

Pinadas ni Adonias nga agawen ti turay a kas ari iti Israel kalpasan ti pannakatay dagiti kakabsatna a ni Absalom ken Amnon.
No pay kasta, ingkari ti Dios ti trono ken ni Solomon nga anak ni David, isu nga ti panggep ni Adonias ket saan a nagballigi ket napan ken ni Solomon ti trono.
Iti maikadua a gundaway, pinadas ni Adonias ti agbalin nga ari, pinapatay isuna ni Solomon.

Agar

Ni Agar ket bukod nga adipen ni Sarai.

Ni Sarai, a napannaganan kamaudiananna iti Sara, intedna ni Agar ken ni Abram nga asawana, a kas asawa nga adipen.
Kayat ni Sarai a mangiyanak ni Agar para kenkuana ken Abram.
Nangipasngay ni Agar iti lalaki para ken Abram, isu ni Ismael.

Ahab

Nadakes unay nga ari ni Ahab a nangituray ti amianan a pagarian ti Israel.

Ni ari Ahab ket nadakes ket innallukoyna dagiti tattao iti pagarian ti israel tapno agrukbabda kadagiti palso a dios.
Binaballaw ni propeta Elias ni Ahab ket imbagana nga addanto ti nakaru a tikag iti uneg ti tallo ken kagudua a tawen a kas pannusa kadagti basbasol ti Israel gapu ken ni Ahab.
Addaan ni Ahab iti uppat a gasut ken limapulo a propeta para iti sinan-dios a ni Baal. Kinarit ni Elias dagiti propeta tapno paneknekan a ni Yahweh laeng ti pudno a Dios.

Ahasuero

Ni Ahasuero ket ari nga nangituray iti kaunaan nga pagarian ti Persia, iti las-ud ti duapulo a tawen.

Daytoy ket kabayatan iti tiempo nga dagiti naibelleng a Judio ket agnanaed idiay Babilonia, nga adda iti babaen iti turay ti Persia.
Dagiti dadduma a nagan iti daytoy nga ari ket mabalin a Xerxes wenno Artaxerxes.
Kalpasan a pinagtalawna ti reynana gapu iti napalalo nga ungetna, napili ni Ari Ahasuero ti Judio a babai nga agnagan iti Ester tapno agbalin a baro nga asawana ken reynana.

Ahias

Ahias ti nagan dagiti sumagmamano a nagduduma a lallaki idiay Daan a Tulag. Dagiti sumaganad ket dagiti sumagmamano a lallaki:

Ahias ti nagan ti padi idi tiempo ni Saulo.
Ti tao nga agnagan ti Ahias ket sekretario idi tiempo nga agturturay ni Ari Solomon.
Ahias ti nagan ti propeta a manipud idiay Silo, a nangipadto nga magudua iti Israel iti dua a pagarian.
Ti ama ni Ari Baasa iti Israel ket agnagan met laeng iti Ahias.

Ai

Idi tiempo ti Daan a Tulag, Ai ti nagan ti ili dagiti Canaanita a masarakan iti agarup walo a kilometro idiay amianan-laud iti Jerico. Ti Ai ket asideg met laeng iti Betel.

Kalpasan a naabak ti Jerico, indauloan ni Josue dagiti Israelita ti panangdarup iti Ai, ngem naabak ti Israel.
Imparang ti Dios ti panagsukir ken panagtakaw ni Acan manipud Jerico, isu nga binilinna dagiti Israelita a papatayenda isuna ken ti pamiliana. Kalpasan a naaramidda dayta, impalubos ti Dios nga abaken dagiti Israelita ti ili nga Ai, iti makadua a tiempo nga panangdarupda.

Akila

Ni Akila ket maysa a Judio a Kristiano idi immuna a siglo, kaduana ti asawana a ni Priscilla a nakipagtrabaho ken ni Pablo iti panagmisionna.

Nagtaud iti probinsia ti Pontus ni Akila, nga asideg iti abagatan nga igid ti Nangisit a Baybay.
Naam-ammo ni Pablo da Akila ken Priscilla idiay Corinto.
Nagnaed da Akila ken Priscilla idiay Roma iti apagbiit a tiempo sakbay ti pannakapapanaw kadakuada ni Emperador Claudio a kaduada dagiti sabali pay a Judio.
Kadua dagiti agasawa ni Pablo iti panagaramid iti tolda a kas trabahoda, a kas met iti panangtulongda kenkuana iti panagmisionna.
Namin-ano a daras a nainaganan da Akila ken Priscilla idiay Baro a Tulag, a kas katulongan ni Pablo. Insuroda kadagiti namati ti kinapudno maipanggep ken ni Jesus; ni Apolos ket maysa kadagidiay a namati nga addaan sagot a mangisuro.

Amalek, Amalekita

Dagiti Amalekita ket agakar-akar a bunggoy dagiti tattao nga agbibiag ken agdaldalyasat idiay labes ti abagatan a paset ti Canaan, manipud iti let-ang ti Negev inggana iti pagilian ti Arabia.

Dagitoy a bunggoy dagiti tattao ket nalabit a kaputotan ni Amalek, nga apoko ni Esau.
Dagiti Amalekita ket nainget a kabusor dagiti Israelita manipud idi immuna a tiempo a nagnaed iti Israel idiay Canaan.
Indaulloanda Saul ken David ti panagdalyasat dagiti soldado a mangbusor kadagiti Amalekita. Sinukir ni Saul iti Dios babaen ti panangidulinna iti sumagmamano a samsam ken babaen iti saan a panangpatay iti ari ti Amalekita nga isu ti imbilin ti Dios kenkuana.
Kamauddiananna, dinadael ti Dios dagitoy a tattao nga isuda ti kanayon nga agtakaw idiay Israel ken dadduma a bunggoy dagiti tattao.

Amazias

Nagbalin nga ari ni Amazias iti intero a pagarian ti Juda, idin a napapatay ti amana a ni Ari Joas.

Ni Ari Amazias ket nagtakem ti intero a Juda iti uneg ti duapulo ket siam a tawen.
Naimbag isuna nga Ari, ngem saanna a dinadael dagiti nangangato a lug-lugar nga ayan ti pagday-dayawan iti didiosen.
Kamauddiananna, pinapatay ni Amazias dagiti amin a lallaki a nangpapatay ti amana.
Pinarmekna dagiti nasusukir nga Edomita ken naisublina ida iti panangtenggel ti pagarian ti Juda.
Kinaritna babaen iti gubat ni Ari Jehoash iti Israel, ngem naabak isuna. Dagiti paset ti pader ti Jerusalem ket narba ken dagiti pirak ken balitok nga alikamen iti templo ket natakaw.
Napalabas ti adu a tawen, ni ari Amazias ket immadayo ken ni Yahweh ket

kangrunaan a lallaki iti Jerusalem ket nagmaymaysa a nagpanngep a mangpapatay kenkuana.

Ammon, Ammonita

Dagiti "tattao ti Ammon" wenno dagiti "Ammonita" ket nagtaud manipud ken ni Ben-ammi, nga anak a lalaki ni Lot babaen iti ub-ubing nga anakna a babai.

Ti nalawag a dakdakamatenna ti balikas nga "Ammonitess" ket iti babai nga Ammonita. Mabalin daytoy nga ipatarus a kas, "babai nga Ammonita."
Dagiti Ammonita ket agnanaed idiay daya ti Karayan Jordan ken kabusor ida dagiti Israelita.
Iti maysa a gundaway, dagiti Ammonita ket nangtangdan iti propeta a managan Balaam tapno ilunodna ti israel, ngem saan nga intulok ti Dios.

Amnon

Ni Amnon ti inauna nga anak ni Ari David ken ti asawana a ni Ahinoam.

Rinames ni Amnon ti kabsatna iti ama, a ni Tamar, a kabsat met ni Absalom.
Gapu iti daytoy, nalimed a pinanggep ni Absalom a papatayen ni Amnon.

Amorita

Ti Amorita ket grupo dagiti tattao nga agnanaed idiay Canaan idi tiempo ni Josue.

Dagiti Amorita ket agnanaed kadagiti ili nga agpada nga adda iti igid ti karayan Jordan. Tunggal ili ket iturayan babaen iti ari.
Inkari ti Dios nga itedna kadagiti Israelita ti daga ti Canaan, karaman ti daga dagiti Amorita.

Amos

Ni Amos ket propeta nga Israelita a nagbiag idi tiempo ni Ari Uzzias iti Juda. Nagbiag met isuna idi tiempo ni propeta Isaias.

Sakbay a maawagan a kas propeta, idi damu ni Amos ket maysa nga agpaspastor ket mangay-aywan ti igos nga agnanaed iti pagarian ti Juda.
Impadto ni Amos ti maipapan ti saan a panagduras iti amianan a pagarian ti Israel gapu iti saan a nalinteg a panangtratoda kadagiti tattao.

Amoz

Ni Amoz ti ama ni propeta Isaias.

Ti laeng tiempo a nadakamat isuna idiay Biblia ket tapno mabigbig a ni Isaias ket "anak ni Amoz."
Daytoy a nagan ket sabali manipud iti nagan ni propeta Amos ken masapul a duma iti pannaka-iletrana.

Ana

Ni Ana ket ina ni Samuel a propeta idiay Daan a Tulag. Maysa isuna kadagiti dua nga asawa ni Elkana.

Saan a kabaelan ni Ana ti agsikog, a dayta ket nakaru a leddaang kenkuana.
Iti templo, napasnek nga agkarkararag ni Ana iti Dios tapno maikkan isuna iti anak, ket inkarina nga idatonna daytoy tapno agserbi iti Dios.
Pinatgan ti Dios ti kiddawna ken idi a dakkelen ti ubing a ni Samuel, inkuyogna isuna tapno agserbi idiay templo babaen iti mangidadaulo a padi ni Eli.
Inikkan met ti Dios ni Ana ti sabali nga annak kalpasanna dayta.

Anas

Ni Anas ket maysa a kangatoan a padi dagiti Judio idiay Jerusalem iti sangapulo a tawen, patta-patta nga manipud idi 6 - 15 AD. Kalpasannna ket naikkat isuna iti nangato a kinapadina babaen iti gobierno ti Roma, no pay kasta intuloyna ti agbalin a nabileg a mangidadaulo kadagiti Judio.

Ni Anas ket katugangan ni Caifas, ti kangatoan a padi idi tiempo ti panagministro ni Hesus.
Immuna a naipan ni Jesus ken ni Anas tapno masaludsodda idi tiempo iti pannakausigna, uray no ti kangatoan a padi iti dayta a tiempo ket ni Caifas.
Kalpasan nga agretiro ti kangatoan a padi, agtalinaed latta kadakuada dayta a titulo ken iti sumagmamano a pagrebbenganda a kas kangatoan a padi, isu a ni Anas latta ti dakdakamatenna a kas kangatoan a padi idi tiempo ti kinapadi ni Caifas ken dagiti dadduma.

Andres

Maysa ni Andres kadagiti sangapulo ket dua a napili ni Jesus nga agbalin nga adalanna (saan a nagbayag ket naawaganda a dagiti adalan).

Ni Andres ket kabsat ni Simon Pedro. Isuda ket mangngalap.
Da Pedro ken Andres ti immuna nga adalan ni Jesus a nadakamat idiay Biblia. Madama nga agkalkalapda idiay baybay ti Galilea idi inayaban isuda ni Jesus nga agbalin nga adalanna.
Sakbay a naam-ammo ni Pedro ken Andres ni Jesus, isudan ket adalanen ni Juan a Mammuniag.

Antiokia

Idiay Baro a Tulag ket adda dua a siudad a maawagan ti Antiokia; ti maysa ket ti kabisera a siudad iti kaunaan a pagilian ti Asiria, a masarakan iti agarup duapulo ket uppat a kilometro manipud iti igid ti baybay ti Mediterranean. Ti maysa pay nga Antiokia ket masarakan idiay Pisidia (iti Asia Minor wenno kadagitoy a panawen ket Turkey) saan nga adayo manipud iti kaunaan a siudad ti Colosas.

Iti siudad ti Antiokia idiay Asiria, a masarakan iti agarup walo a gasut a kilometro iti amianan ti Jerusalem, ket isu ti kaunaan a lugar a naawagan ti Kristiano dagiti namati ken ni Jesus.
Ti Antiokia idiay Asiria ket napateg unay a siudad. Ti iglesia idiay ti nangibaon kadagiti misionero kadagiti Hentil.
Nagdalyasat da Pablo, Barnabas, ken Juan Marcos nga agturong iti Pisidian Antiokia, tapno ibingay ti ebanghelio kadagiti tattao sadiay.

Apolos

Maysa nga Judio ni Apolos a manipud iti siudad ti Alexandria idiay Grecia. Ammona dagiti Sursurat dagiti Hebreo ken nalaing nga agbitla.

Nasursuroan ni Apolos babaen kadigiti dua nga Kristiano idiay Efeso a managan Aquila ken Priscila.
Inyunay-unay ni Pablo no kasano nga isuna ken ni Apolos, ken dagiti dadduma nga manursuro ket paset iti bunggoy nga agtrabaho iti apiten ti Dios.

Araba

Ti balikas nga "Araba" ket kadawyan a masarakan iti patad a let-ang wenno rehion. Masansan a dakamatenna daytoy iti nalawa a let-ang ken patad a rehion a pakairamanan ti tanap iti aglawlaw ti Karayan Jordan, nga agpababa iti daga manipud iti pungto ti abagatan ti Natay a Baybay inggana iti pungto ti amianan a paset ti Nalabbaga a Baybay.

Limmabas dagiti Israelita iti daytoy a let-ang iti panagdalyasatda manipud Egipto agturong idiay daga ti Canaan.
Ti "Baybay ti Araba" ket kadawyan a maawagan iti "Naapgad a Baybay" wenno ti "Natay a Baybay."

Arabia, Arabo

Ti Arabia iti kadakkelan a peninsula iti sangalubongan, adda saksakupenna nga tallo a milyon a kilometro kuadrado(3,000,000 sq.km.). Masarakan daytoy idiay abagatan-daya iti Israel, nagbaetan ti Nalabbaga a Baybay ken ti Gulpo ti Persia.

Sigun ken ni apostol Pablo, masarakan ti Bantay Sinai idiay Arabia.
Ni Ismael nga anak ni Abraham ken dagiti kaputotanna ket mabalin a nagnaed iti amianan-laud a paset ti Arabia.
Kalpasan nga indauloan ni Moises dagiti Israelita a rimmuar idiay Egipto, iti uppat a pulo a tawen a pannakaiyaw-awanda ket idiay disierto ti Arabia.
Kalpasan a nagbalin isuna a namati ken ni Hesus, binusbos ni Pablo iti sumagmamano a tawenna idiay disierto ti Arabia.

Aram, Arameo

"Aram" ti nagan ti rehion a nagnaedan dagiti kakabagian ni Abraham. Masarakan daytoy iti agdama nga pagilian iti Siria.

Dagiti tattao nga agnanaed idiay Aram ket maawaganda a "dagiti Arameo" ken Aramaic ti pagsasaoda.
Aram ti nagan ti maysa kadagiti anak ni Sem. Ti sabali pay a lalaki a managan Aram ket kasinsin ni Rebecca. Mabalin a ti rehion ti Aram ket naipanagan iti maysa kagitoy a dua a lallaki.
Daytoy a rehion ket maawagan met laeng iti "Padan-Aram" ken saan a nagbayag ket naawagan ti nagan a Griego a "Siria."

Ararat

Iti Biblia, "Ararat" ti naipanagan iti maysa a daga, pagarian ken kabanbantayan.

Ti "daga ti Ararat" ket mabalin a masarakan nga isu ita ti amianan-daya a paset ti pagilian ti Turkey.
Ararat ti mabigbig a nagan ti kabanbantayan a nakaisangladan ti daong ni Noe kalpasan ti dakkel a layus.
Kadagitoyen a tiempo, ti bantay a maawagan iti "Bantay Ararat" ket masansan nga ipagarupda nga isu iti ayan ti "kabanbantayan ti Ararat" iti Biblia.

Artaxerxes

Ni Artaxerxes ti ari a nangituray iti pagilian ti Persia agarup 464 inggana 424 BC.

Kabayatan ti panagturay ni Artaxerxes, dagiti Israelita a napapanaw manipud iti Juda ket naiyapan idiay Babylonia, a tengngel ti Persia iti dayta a tiempo.
Pinalubusan ni Artaxerxes ti padi a ni Ezra ken dagiti sabali pay a mangidadaulo a Judio tapno pumanawda iti Babylonia ket agsublida iti Jerusalem tapno isuroda kadagiti Israelita dagiti Linteg ti Dios.
Kabayatan daytoy a tiempo, kalpasanna, pinalubusan met ni Artaxerxes ti para-iserbi ti arakna a ni Nehemias nga agsubli idiay Jerusalem, tapno idauloanna dagiti Judio iti pannakatarimaan manen ti pader a nanglawlaw iti siudad.
Tandaanan nga ni Artaxerxes ket saan nga isuna met laeng iti ari a ni Xerxes.

Asa

Ni Asa ket maysa nga ari a nagturay iti pagarian ti Juda iti uppat a pulo a tawen, manipud 913-873 BC.

Naimbag nga ari ni Ari Asa nga nangpa-ikkat kadagiti adu a didiosen ken panagrukbab kadagiti palso a dios, insublina ti panagrukbab ken ni Yahweh.
Inted ni Yahweh ken ni Ari Asa ti panagballigida iti gubat maibusor kadagiti agduduma a nasion.
Iti saan a nagbayag kabayatan nga agturturay isuna, nakitulag isuna ken ni Aram tapno tulunganna isuna iti pannakigubatna iti Israel, imbes nga agtalek koma ken ni Yahweh.
Gapu ta insardengna ti panagtalek ken ni Yahweh, naaddaan isuna iti sakit nga isu ti impatayna.

Asaf

Ni Asaf ket maysa a padi a Levita ken nalaing nga agtukar, isuna ti nangisurat iti tukar idiay salmo ni Ari David. Insuratna met ti bukodna a salmo.

Maysa ni Asaf kadagiti tallo a tumutokar a dinutokan ni Ari David, isuda dagiti makinbiang iti "panangipaay iti kanta" idiay templo.
Sumagmamano kadagitoy a kankanta ket padto met laeng.
Sinuroan ni Asaf dagiti annakna ken dagiti sabali pay a kaputotan tapno itultuloy iti daytoy a pagrebbengan, a panagtukar kadagiti instrumento ken panagpadto idiay templo.
Kinunada a ti Salmo 50 ken 73-83 ket naggapu ken ni Asaf. Mabalin met a sumagmamano kadagitoy a salmo ket insurat dagiti kameng ti pamiliana.

Asdod, Azoto

Ti Asdod ket maysa kadagiti lima a napapateg a siudad dagiti Filisteo. Masarakan daytoy iti abagatan-laud ti Canaan nga asideg iti Baybay Mediterranean, nagbaetan ti siudad ti Gaza ken Joppe.

Ti templo ni Dagon a sinan-dios dagiti Filisteo ket masarakan idiay Asdod.
Maysa nga aldaw, tinakaw dagiti Filisteo ti lakasa ti tulag ken inyapanda idiay Asdod ket inkabilda idiay temploda. Napalalo ti panangdusa ti Dios kadakuada agingga nga insublida daytoy kadagiti Israelita.
Ti naganna daytoy nga siudad iti Griego ket Azoto. Maysa daytoy kadagiti siudad a nangasabaan iti ebanghelio ni Philip, nga ebanghelista.

Aser

Maikawalo nga anak ni Jacob ni Aser. Dagiti kaputotanna ti nangbukel iti maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel. Maaw-awagan met daytoy a tribu iti Aser.

Ni Zilpa ti ina ni Aser, ti adipen ni Lea.
Kayat a sawen ti naganna ket "naragsak" wenno "nagasat."
Aser met laeng ti nagan iti daga a naited kadagiti tribu ni Aser idi simrek dagiti Israelita idiay Naikari a Daga.

Asera, Aserim

Asera ti nagan iti dios a babae a pinagrukbaban dagiti tattao a Canaanita, idi tiempo ti Daan a Tulag.

Ti dakdakamatenna daytoy a balikas ken ti "plural form" nga "Aserim" ket dagiti ladawan a nakitikitan a kaykayu tapno mangibagi iti daytoy a babai a dios. No maminsan ket dakamatenna dagitoy a ladawan ti "poste ni Asera."
Ti Aserim ket masansan a nakasimpa iti asideg dagiti altar iti sinandios a ni Baal, a kunada nga asawa ni Asera.
Imbilin ti Dios kadagiti Israelita a dadaelenda dagiti naikitikit a ladawan ni Asera.
Ngem sumagmamano kadagiti mangidadaulo nga Israelita, kas ken ni Ari Solomon, Ari Manases, Reyna Jezebel, dida laeng a pinagtalinaed dagiti adu nga Aserim iti Israel, ngem inallukoyda pay dagiti tattao tapno agdayaw kadagitoy.
Iti sabali a bangir, dagiti dadduma a mangidadaulo a kas ken ni Gideon, ni Ari Asa, ken ni Ari Josias ket nagtulnog iti Dios ket indauloanda dagiti tattao a mangdadael kadagitoy a didiosen.

Asia

Iti tiempo ti Biblia, "Asia" iti nagan ti probinsia iti Imperio ti Roma. Masarakan daytoy iti makinlaud a paset nga iti agdama ket Turkey.

Nagdalyasat ni Pablo idiay Asia ket imbingayna ti ebanghelio kadagiti sumagmamano a siudad sadiay. Maysa kadagitoy ti siudad iti Efeso ken Colosas.
Tapno maliklikan ti pannakariru para iti agdama nga Asia, masapul nga ipatarus daytoy a kas, "ti imun-una nga probinsia ti Roma nga naawagan ti Asia."
Amin dagiti iglesia a nadakamat idiay Paltiing ket adda idiay probinsia ti Roma nga Asia.

Asiria, Asiriano, Imperio ti Asiria, Assur

Maysa a mannakabalin nga imperio ti Asiria idi tiempo nga agnanaed dagiti Israelita iti daga ti Canaan.

Masarakan ti Asiria idiay diso a kadagitoy nga aldaw ket isu ti tinga iti amianan a paset ti Iraq.
Ginubat dagiti Asiriano ti Israel iti agduma a tiempo iti historiada. Maysa daytoy a wagas ti panangdusa ti Dios kadagiti tattao a nagrebelde kenkuana ken dagiti agdaydayaw kadagiti didiosen.
Idi tawen 722 BC, naan-anay iti panangkubkob ti Asiria iti pagarian ti Israel ken pinilitda dagiti adu nga Israelita tapno pumanawda iti Israel ket mapanda idiay Asiria.
Nangiyeg met dagiti Asiriano iti adu a ganganaet tapno asawaenda dagiti Israelita a nagtalinaed iti Israel. Iti saan a nagbayag naawagan a Samaritano dagiti kaputotanda.
Assur ti nagan iti nangibangon kadagiti Asiriano.
Assur ti kabisera iti nasion nga Asiria.

Askelon

Idi tiempo ti Biblia, ti Askelon iti kangrunaan a siudad ti Filisteo a masarakan idiay igid ti Baybay Mediterranean. Inggana ita ket adda pay laeng daytoy idiay Israel.

Kalpasan ti adu a tawen a nagnaed dagiti Israelita idiay Canaan, saan pay laeng a naparmek ti Askelon.
Idi tiempo ni Samson, daytoy a siudad ket sakop pay laeng dagiti Filisteo.
Nagtalinaed a sakop dagiti Filisteo ti Askelon iti adu a gasut a tawtawen.
Daytoy ti maysa kadagiti lima a kapapatgan a siudad ti Filisteo: Asdod, Askelon, Ekron, Gat, ken Gaza.

Atalia

Ni Atalia ti dakes nga asawa ni ari Jehoram ti Juda. Isuna ti apoko ti dakes nga Ari ti Israel, a ni Omri.

Ni Ocozias nga anak ni Atalia ti nagbalin nga ari kalpasan ti pannakatay ni Jehoram.
Idi natay ti anakna a ni Ocozias, ginandat ni Atalia a patayen amin a nabatbati kadagiti pamilia ti ari. Ngem maysa kadagiti apokona a ni Joash ket insalakan iti ikitna.

Azaria

Azaria ti nagan ti maysa a lalaki idiay Daan a Tulag. A ti kayatna a sawen ket "tinulungan ni Yahweh."

Maysa ni Azaria kadagiti adu nga Israelita manipud Juda a tiniliw dagiti soldado ni Nebucadnesar ket naiyapanda idiay Babilonia tapno agnaedda idiay. Am-ammo isuna dagiti kaadduan iti naganna idiay Babilonia nga Abednego.
Ni Azaria (Abednego) ken dagiti gagayyemna ket nagtulnog iti Dios, a saan ketdi a ti ari ti dinayawda. Impakita ti Dios ti pannakabalin ken panangsalaknibna kadakuada babaen ti panangispalna kadakuada manipud iti gumilgil-ayab nga apoy. Pinadayawan ti Dios dagitoy nga agtutubo a lallaki nga Israelita babaen ti panangitedna kadakuada iti saad a kas mangidadaulo idiay pagarian ti Babilonia.
Azaria ti sabali a nagan ni Uzzias nga ari ti Juda.
Adda met padi a managan Azaria idiay Daan a Tulag.
Idi tiempo ni propeta Jeremias, adda ti lalaki a managan Azaria a nagbiddut a nangallukoy kadagiti tattao a saanda nga agtalinaed iti bukodda a daga a kas imbilin ti Dios nga aramidenda.

Baal

Baal ti nagan ti sinan-dios nga dinaydayaw dagiti sumagmamano a bunggoy ti tattao idiay daga ti Canaan.

Ti kayat a sawen ti "Baal" ket "apo." Ngarud, ti panangdayaw ken ni Baal ket maysa a karit iti pannakabalin ni Yahweh, ta isuna laeng ti pudpudno nga Apo.
Ti panagrukbab ken ni Baal ket karamanna iti prostitusion ken no dadduma karamanna ti panangpuor kadagiti ubbing a kas daton.
Iti agduma a tiempo, nagbasol met dagiti Israelita babaen ti panagrukbabda ken ni Baal.
Kabayatan ti panagturay ni Ari Ahab, adda uppat a gasut ket limapulo(450) nga propeta ni Baal idiay amianan ti pagarian iti Israel. Kinarit ni propeta Elias dagitoy a propefa iti maysa a pannubok, nga isu ti nangpaneknek a ni Baal ket saan a nabiag ken ni Yahweh laeng ti maymaysa ken pudpudno a Dios.
Nagresulta daytoy iti panangpapatay dagiti tattao kadagiti profeta ni Baal, ken panagsubli ti panagrukbabda ken ni Yahweh.

Baasa

Maysa ni Baasa kadagiti dakes nga ari ti Israel, a nangidaulo kadagiti Israelita tapno agrukbabda kadagiti didiosen.

Ni Baasa ti maikatlo nga ari iti Israel ken nagturay ti duapulo ket uppat a tawen, idi tiempo a ni Asa iti ari ti Juda.
Isuna ti komandante iti armada a nagbalin nga ari babaen ti panangpapatayna iti immun-una nga ari a ni Nadab.
Kabayatan ti panagturay ni Baasa, adu dagiti gubgubat iti nagbaetan ti pagarian iti Israel ken Juda.
Dagiti adu a basbasol ni Baasa ti nanggapuan ti Dios tapno dagus nga ikkatenna isuna iti turay babaen iti pannakatayna.

Babel

Babel ti kangrunaan a siudad idiay rehion a maaw-awagan Sinar, idiay abagatan a paset ti Mesopotamia. Kamaudiananna, naawagan ti Sinar iti Babilonia.

Ti siudad ti Babel ket inbangon ti apoko iti tumeng ni Ham, a ni Nimrod, a nangituray ti rehion ti Sinar.
Napannakel dagiti tattao ti Sinar ket nagnunumoanda nga agipatakder iti nangato a torre a dumanon idiay langit. Iti saan a nagbayag naawagan daytoy a "Torre ti Babel."
Gapu ta nagkedked dagiti tattao nga agipatpatakder iti torre nga agwawarasda a kas inbilin ti Dios, riniribokna dagiti pagsasaoda tapno saanda nga agkikinna-awatan. Daytoy ti nangpilit kadakuada nga agwaras iti naduma-duma a paset ti lubong.
Ti kayat a sawen ti sao a "Babel" ket "pannakariribok," naipanagan daytoy idi riniribok ti Dios ti pagsasao dagiti tattao.

Babilonia, Taga-Babilonia

Ti nagkauna a siudad ti Babilonia ket isu ti sentro ti Imperio iti Babilonia. Masarakan daytoy iti nagkauna a rehion iti Babilonia, nga isu ti kadagitoyen ket ti pagilian ti Iraq.

Masarakan ti Babilonia idiay abay ti Karayan Eufrates. Isu met laeng a rehion nga ayan ti naipatakder idi a Tore ti Babel gasut a tawenen ti naglabas.
No maminsan ti sao a"Babilonia" ket dakamatenna ti isu amin nga Imperio ti Babilonia. Kas pangarigan, ti "ari ti Babilonia" ket inturayanna ti isu amin nga imperio, saan laeng nga ti siudad.
Dagiti taga-Babilonia ket nabibileg a bunggoy dagiti tattao a nangdarup ti pagarian ti Juda ket imbellengda dagiti taga-Juda idiay Babilonia ti pitopulo a tawen.
Paset ti daytoy a rehion ket maawagan ti "Caldea" ket dagiti tattao nga agnanaed idiay ket dagiti "Caldeo." Isu nga masansan ti balikas nga Caldeo idiay Biblia ket dakdakamatenna ti Babilonia.
Idiay Baro a Tulag, ti balikas a "Babilonia" ket nausar a pangiladawan ken panangipadto tapno ipakitana dagiti lugar, tattao, ken taray ti kapanunotan nga managbasol, iti panagsukir iti Dios, naan-anay a panagrukbab kadagiti didiosen.
Idiay libro ti Paltiing, ti ragup ti sasao a "Natan-ok a Babilonia" wenno "natan-ok nga siudad iti Babilonia" ket nausar kadagiti sumagmamano a tiempo, mangibagbaga iti maysa a siudad nga nadakamat tapno iladawan iti dakkel, nabaknang ken napateg iti politika a siudad.

Balaam

Maysa a profeta a pagano ni Balaam idi tiempo a nagkampo dagiti Israelita idiay Karayan Jordan, ken agsagsaganada a sumrek iti daga ti Canaan.

Naggapu idiay siudad ti Petor ni Balaam, a masarakan idiay rehion ti aglawlaw iti Karayan Eufrates.
Ti ari a Midianita a ni Balak ket mabuteng iti pigsa ken kinaadu dagiti Israelita, isu a tinangdananna ni Balaam tapno ilunodna ida.
Nangibaon ti Dios iti anghel a mangpasardeng ken saanna a pinalubusan ni Balaam a mangilunod iti Israel, ngem ketdi imbilinna a bendisionanna ida.
Pinasardeng ti Dios ni Balaam babaen iti panangibaonna iti anghel nga agtakder iti dalanda isu a nagkedked ti asnona nga agtuloy.
A kas panagtulnogna iti imbilin ti Dios, nagleppas ni Balaam iti panangbendision kadagiti Israelita imbes nga ilunodna ida.
Maysa a nakaskasdaaw a paset ti istoria ket ti panangted ti Dios iti abilidad iti asno tapno makisarita ken ni Balaam.

balay ni David

Ti dakdakamaten ti "idiom" a "balay ni David" ket ti pamilia wenno dagiti kaputotan ni Ari David.

Mabalin met nga ipatarus daytoy a kas, "dagiti kaputotan ni David."
Gapu ta nagtaud ni Hesus kadagiti kaputotan ni David, paset met isuna iti "balay ni David."
No dadduma ti "balay ni David" wenno "bumalay ni David" ket dakdakamatenna dagiti tattao iti pamilia ni David a sibibiag pay laeng.
No dadduma daytoy a balikas ket nasapsapasap ken dakdakamatenna dagiti amin a kaputotanna, pakairamanan dagiti natay.
Kitaen met ti balikas a :En:obe:other:house.

Bantay Hermon

Ti Bantay Hermon ket nagan ti kangatoan a bantay idiay Israel.

Daytoy ket masarakan idiay amianan ti Baybay ti Galilea, idiay makin-amianan a nagbaetan iti Israel ken Siria.
Dagiti dadduma a nagnagan a naited a maipaay iti Bantay Hermon dagiti dadduma a bunggoy iti tattao ket isu iti "Sirion" ken "Bantay Senir."
Addaan ti tallo a kangrunaan a turturod ti Bantay Hermon.

Bantay Olibo

Ti Bantay Olibo ket bantay wenno nalawa a turod a masarakan iti asideg iti daya ti Jerusalem. Mabalin a nanaganan gapu kadagiti bassit a kayo ti olibo a nanglinged idiay.

Ni Jesus ken dagiti adalanna ket napanda iti Bantay ti Olibo iti sumagmamano a kanito nga agkararag ken aginana.
Ni Jesus ket natiliw idiay Hardin ti Getsemani, a masarakan sadiay Bantay ti Olibo.
Mabalin met laeng daytoy nga ipatarus a kas "Bantay ti Kayo nga Olibo."

Barabbas

Maysa a balud ni Barabbas idiay Jerusalem idi tiempo ti panakatiliw ni Hesus.

Nakaaramid ni Barabbas kadagiti krimen a pammapatay ken panagrebelde a maibusor iti gobierno ti Roma.
Pinagpili ni Pontio Pilato dagiti tattao no siasino ti mawaya-wayaan manipud pagbaludan: ni Hesu-Kristo wenno ni Barabbas. Pinili dagiti tattao ni Barabbas.

Bartolome

Maysa ni Bartolome kadagiti sangapulo ket dua nga adalan ni Jesus.

Kadakuada amin nga adalan, ni Bartolome ket naibaon a mangiwaragawag iti ebanghelio ken mangaramid kadagiti nakaskasdaaw babaen iti nagan ni Jesus.
Isuna met ti maysa a nakakita ken ni Jesus idi nagsubli idiay langit.
Mapalabas iti sumagmamano a lawas kalpasanna dayta, kaduana dagiti dadduma nga adalan idiay Jerusalem iti panagrambak iti apit no sadino a ti Espiritu Santo ket immay kadakuada.

Baruk

Sumagmamano a lallaki idiay Daan a Tulag ket agnagan iti Baruk.

Ti maysa nga agnagan iti Baruk (nga anak ni Zabal) ket maysa kadagiti tattao a kadua ni Nehemias a nangsimpa kadagiti pader ti Jerusalem.
Kabayatan met iti tiempo ni Nehemias, sabali nga agnagan ti Baruk (nga anak ni Colhoze) ket maysa kadagiti mangidadaulo a nagnaed idiay Jerusalem kalpasan a naisubli a nabangon ti pader.
Ti sabali pay a Baruk (nga anak ni Nerias) ket katinnulongan ni profeta Jeremias, a nangtulong kenkuana iti nadumaduma a wagas a kas iti panagisurat iti mensahe nga inted ti Dios kenni Jeremias ken panangibasa kadagitoy kadagiti tattao.

Basan

Ti Basan ket rehion iti abagatan a daga ti Baybay ti Galilee. Sakupenna ti disso nga itatta ket pasetten iti Siria ken ti Ngatoen ti Golan.

Ti siudad a paglemmengan iti Daan a tulag ket maaw-awagan a "Golan" ket masarakan idiay rehion ti Basan.
Ti Basan ket nadam-eg unay ti dagana a rehion gapu kadagiti kayo ti lugo ken pagtarakenan iti ay-ayup.
Naisurat iti libro iti Genesis a ti Basan ket lugar a naggugubatan ti nagbaetan dagiti sumagmamano nga ari ken dagiti nasionda.
Kabayatan ti panagalla-alla dagiti Israelita iti disierto kalpasan ti ipapanawda manipud Egipto, tinagikuada ti paset ti rehion ti Basan.
Kalpasan ti adu a tawen, naala ni Ari Solomon dagiti masapulna iti dayta a rehion.

Batseba

Ni Batseba ket asawa ni Urias a maysa a soldado iti armada ni Ari David. Nagbalin isuna nga asawa ni David, ken isu ti ina ni Solomon.

Nakikamalala ni David kenni Batseba idinto a naikasar isuna ken ni Urias.
Idi insikog ni Batseba ti anak ni David, nangaramid ni David iti wagas tapno mapapatay ni Urias iti maysa a gubat. Kalpasanna, inasawa ni David ni Batseba.
Dinusa ti Dios ni David gapu iti basolna, isu nga ti ubing ket natay manu nga aldaw kalpasan na a naiyanak.
Iti saan a nagbayag, naganak manen ni Batseba iti lalaki, ket isu ni Solomon, a nagbalin nga ari a simaruno kenni David.

Baybay iti Galilea

Ti Baybay iti Galilea ket dan-aw iti dayaen ti Israel. Agay-ayos ti danum daytoy iti abagatan iti Karayan Jordan agpababa idiay Natay a Baybay.

Dagiti ili ti Capernaum ken Betsaida ket sumaruno iti Baybay Glilea.
Ti sabali pay a nagan para ti Baybay iti Galilea ket karaman: ti Baybay iti Tiberias, Chinnerent, ken ti Dan-aw iti Genesaret.

Beelzebul

Ni Beelzebul ket mangituray kadagiti demonio ken sabali a pangawag ken ni Satanas.

Ti Beelzebul ket maisurat met a kas Beelzebub iti dadduma nga patarus iti Biblia.
Mabalin met nga ipatarus iti Beelzebul a kas "Satanas" wenno "ti diablo" wenno "ti maysa a kadadaksan."

Beerseba

Idi tiempo ti Daan nga Tulag, ti Beerseba ket maysa a siudad masarakan iti agarup uppat a pulo ket lima a milya iti let-ang a lugar iti abagatan a laud ti Jerusalem a maawagan itan iti Negeb.

Ti let-ang nga manglawlaw iti Beerseba ket isu ti lugar a kabakiran no sadino ket naiyaw-awanan da Hagar ken Ismael kalpasan nga pinapanaw ida ni Abraham manipud iti abong-abongna.
Ti kayatna a sawen daytoy a nagan ti siudad ket "bubon iti sapata." Naited daytoy a nagan idi nagsapata ni Abraham a saannan dusaen dagiti lallaki ni Ari Abimelek gapu iti pananggaburda kagiti maysa a bubon ni Abraham.

Benaias

Ni Benaia ket napudno nga opisial ni Ari David ken ni Ari Solomon.

Idi naisaad ni Solomon nga Ari, ni Benaia ti timmulong kenkuana nga nangparmek kadagiti kabusorna.
Binilin ni Ari Solomon ni Benaia nga patayenna ni Adonias nga agpangpanggep nga mangagaw iti turayna a kas ari.
Nabilin pay ken ni Benaia nga patayenna ni komandante nga Joab, nga adda ti gandatna a maibusor ken ni Solomon.
Dinutokan ni Solomon ni Benaia tapno sukatanna ni Joab a kas komandante iti armada iti Israel.
Nagbalin ni Benaia nga mabigbig unay a kas natured ken napigsa nga mannakilaban.
Dagiti sumagmamano nga lallaki idiay Daan a Tulag ket nainaganan met a Benaia, agraman ti maysa a padi.

Benjamin

Ni Benjamin ti kaubingan nga anak a lalaki da Jacob ken ni Rachel, nga asawana.

Dagiti kaputotan ni Benjamin ket dagiti nagbalin a maysa kadagiti sangapulo ket dua nga tribu iti Israel.
Ti ari iti Israel nga ni Saul ket nagtaud iti tribu ti Israel nga Benjamin.
Ni Saulo a taga Tarsus, nga isu a nagbalin nga apostol Pablo ket nagtaud met iti tribu ni Benjamin.

Berea

Idi tiempo iti Baro a Tulag, nabaknang nga siudad ti Berea (wenno Beroea) iti abagatan-daya ti Macedonia, agarup lima a pulo a milya iti abagatan ti Tesalonica. Masarakan daytoy iti agdama nga ayan iti siudad ti Griego nga Verra.

Nagtalaw da Pablo ken ni Silas a napan idiay siudad iti Berea kalpasan nga tinulongan ida nga naglibas dagiti kakadua nga Kristiano manipud kadagiti simuppiat nga Judio idiay Tesalonica.
Idin dagiti tattao idiay Berea nangngegda ti kasaba ni Pablo, sinukimatda dagiti Sursurat tapno paneknekanda no agpayso dagiti imbagbagana kadakuada.

Bernabe

Maysa ni Bernabe kadagiti kaunaan a Kristiano a nagbiag idi tiempo dagiti apostol. Ti kayat a sawen ti naganna ket "anak ti pannakapabileg."

Nagtaud ni Bernabe manipud iti tribu ni Levi idiay Israel ken naggapu iti isla ti Chipre.
Idi nagbalin a Kristiano ni Saulo (Pablo), inallukoy ni Bernabe dagiti dadduma a namati tapno awatenda isuna a kas maysa a namati.
Nagkuyog da Bernabe ken Pablo a nagdalyasat tapno ikasabada iti agduduma a siudad ti naimbag a damag maipanggep ken ni Hesus.

Betania

Ti ili nga Betania ket masarakan iti sakaanan iti dayaen nga bakras iti Bantay Olivo, nga addaan iti kumurang a dua nga milya iti daya ti Jerusalem.

Ti Betania ket adda iti asideg ti dalan a nagbaetan ti Jerusalem ken Jerico.
Dagiti nadikket a gagayyem ni Hesus da Lazaro, Marta, ken Maria ket nagtalinaed idiay Betania.
Adu a daras nga nagnaed ni Hesus nga agpatnag idiay Betania.
Ti Betania ket mabigbig a lugar no sadino ket pinagungar ni Hesus ni Lazaro manipud ken patay.

Betel

Ti Betel ket siudad idi tiempo ni Abraham a masarakan idiay abagatan ti Jerusalem iti daga ti Canaan. Idiay Daan a Tulag, ti Betel ket namin-adu a nadakamat ngem kadagiti dadduma nga siudad, malaksid iti Jerusalem.

Nagkampo ni Abram (Abraham) iti daya ti Betel ken nagaramid iti altar ti Dios kalpasan nga inawatna iti kari ti Dios iti umuna nga gundaway. Iti dayta nga tiempo ti pudno nga nagan ti siudad ket saan pay nga Betel, ngem kamaudiananna ket nagbalin nga isun ti naganna a kangrunaan nga ammo dagiti tattao.
Idi naglibas ni Jacob manipud ken ni Esau a kabsatna, nagtalinaed ni Jacob iti maysa nga rabii iti asideg ti daytoy nga siudad ket naturog idiay ruar a nakaidda iti daga. Kabayatan a matmaturog isuna, nagtagtagainep a makitkitana dagiti angel nga umulog ken umuli iti agdan nga dumanon inggana/agingga langit. Iti dayta nga tagtagainep, nagkari ti Dios iti isu met laeng a bendision a naited ken ni Abram(Abraham) .
Ni Jacob ti nangpanagan daytoy a siudad iti "Betel." Ti kaunaan nga naganna ket "Luz." Tapno nalawlawag daytoy, dagiti dadduma a patarus ket ipatarusda daytoy a kas "Luz" (kamaudiananna ket naawagan Betel)" idiay pakasaritaan iti maipapan ken ni Abraham, kasta met ken ni Jacob nga immuna a nakadanun sadiay(sakbay nga sinukatanna ti nagan).

Betlehem, Eprata

Ti Betlehem ket bassit a siudad idiay daga iti Israel, nga asideg iti siudad ti Jerusalem. Mabigbig met laeng daytoy a kas "Eprata," nga mabalin nga isu ti kaunaan nga naganna.

Ti Betlehem ket naawagan nga "siudad ni David," gapu ta idiay ti nakaiyanakan ni Ari David.
Kinuna ni propeta Mikias nga ti Mesias ket agtaud manipud iti "Betlehem Eprata."
A kas pannakatungpal dayta nga padto, naiyanak ni Hesus idiay Betlehem kalpasan iti nabayag nga tawtawen.
Ti kayat a sawen ti nagan a "Betlehem" ket "balay iti tinapay" wenno "balay iti taraon."

Betsemes

Ti Betsemes ket nagan ti siudad a teritorio ti tribu ti Juda, sumurok-kumurang a tallo pulo nga kilometro iti lauden ti Jerusalem.

Ti Betsemes ket naala manipud kadagiti Canaanita/canineo idi panawen ti panangabak ni Josue.
Ti Betsemes ket siudad nga nailasin a kas lugar a pagianan dagiti papadi nga Levita.
Idi innala dagiti Filisteo ti lakasa ti tulag a naisubli idiay Jerusalem, ti Betsemes ket umuna nga siudad nga nagsardenganda.

Betuel

Ni Betuel ket anak a lalaki ni Nahor nga kabsat ni Abraham.

Ni Betuel ket ama da Rebeka ken ni Laban a kabsatna.
Adda met ti ili nga maawagan iti Betuel a masarakan iti abagatan ti Juda, a saan unay nga adayu manipud iti ili ti Beerseba.

Boaz

Ni Boaz ket asawa ni Ruth, nga nagtaudan ni Ari David, ken kapuonan ni Jesus Cristo.

Nagbiag ni Boaz idi tiempo ti uk-ukom idiay Israel (iti nagbaetan ti maika-sangapulo ket uppat ken maika-sangapulo ket maysa a siglo B.C.)
"Sinubbot" ni Boaz ni Ruth, a balo dagiti kakabagianna. Ladawan daytoy iti naaramidan ni Hesus a panangsubbot.

Caifas

Ni Caifas ket ti kangatoan a padi iti Israel kabayatan ti tiempo da Juan a Mammuniag ken Jesus.

Ni Caifas ti kangrunaan nga akinpaset iti pannakausig ken pannakapabasol ni Jesus.
Ni Caifas ti kangatoan a padi iti pannakausig da Pedro ken Juan.

Cain

Ni Cain ken iti adingenna a ni Abel ket iti immuna nga annak ni Adan ken ni Eva a nadakamat idiay Biblia.

Ni Cain ket maysa a mannalon a nangparnuay iti makan nga apit idinto a ni Abel ket agtartaraken iti karnero.
Pinapatay ni Cain ti kabsatna a ni Abel gapu iti imon, gapu ta inawat ti Dios ti daton ni Abel, ngem dina inawat ti daton ni Cain.
Kas pannusa, imbaon isuna ti Dios iti adayo manipud iti Eden ken imbagana kenkuana a dayta a daga ket saanen a mangparnuay iti bunga para kenkuana.

Caldea, Caldeo

Ti Caldea ket rehion idiay abagatan ti Babilonia. Dagiti tattao nga agbibiag iti daytoy a daga ket maawagan nga Caldeo.

Iti siudad ti Ur, a nagtaudan ni Abraham ket masarakan idiay Caldea.
Idi 600 BC, ti Caldea ket nabigbigen a Babilonia.
Sumagmamano a tawen kalpasan iti dayta a tiempo, natiliw ti Jerusalem ken dagiti Israelita ket naibelleng idiay Babilonia.
Sangapulo a tawen kalpasan ti pannakatiliw iti Jerusalem, ni Nebucadnesar nga ari ti Babilonia ket dinadaelna ti templo sadiay.
Ti tattao nga agnanaed idiay Babilonia ket sagpaminsan a madakamat a kas "Caldeo."

Caleb

Ni Caleb ket maysa kadagiti espia nga Israelita nga imbaon ni Moises a mangsukimat iti daga ti Canaan.

Nagsubli da Caleb ken Josue manipud iti panangsukimatda iti Canaan ken imbagada kadagiti tattao nga agtalekda iti Dios a mangtulong kadakuada a mangparmek kadagiti kabusorda tapno makapagnaedda a natalna iti dayta a daga.
Ni Joshua kenni Caleb laeng dagiti napalubusan a sumrek iti Naikari a Daga ti Canaan iti henerasionda.

Cana

Ti Cana ket purok wenno ili ti probinsia iti Galilea, masarakan daytoy ti agarup siam a milya iti amianan iti Nazaret.

Ti kayat a sawen ti sao a "Cana" ket "lugar ti runruno."
Ti Cana iti nagnaedan ni Nathanael, a maysa kadagiti Sangapulo ket dua.
Timmaripnong ni Jesus iti kasaran idiay Cana ket impakitana ti umuna a milagro wenno "pagilasinan", pinagbalinna nga arak ti danum.
Sumagmamano a kanito kalpasan dayta, nagsubli ni Jesus idiay Cana ket nasabatna ti maysa nga opisial manipud iti Capernaum a nangkiddaw ti pannakaagas iti anakna a lalaki.

Canaan, Canaanita

Ni Canaan ket anak a lalaki ni Ham nga anak ni Noe. Dagiti kaputotanna nga dagiti Canaanita ket maysa kadagiti sumagmamano a bunggoy dagiti tattao a nagnaed iti dayta a lugar manipud iti tanap ti Karayan Jordan aginggana idiay Baybay Mediterranean. Daytoy a diso ket nabigbig a kas iti Daga ti Canaan.

Inkari ti Dios nga itedna daytoy a daga ken ni Abraham ken kadagiti kaputotanna nga dagiti Israelita.
Ita dagiti pagilian ken ti nasakupanna iti dayta a daga ket ti Israel, Lebanon, paset ti Jordan, paset ti Siria, ken Palestine.Ni Canaan ket anak a lalaki ni Ham nga anak ni Noe. Dagiti kaputotanna a dagiti Canaanita ket maysa kadagiti sumagmamano a bunggoy dagiti tattao a nagnaed iti dayta a lugar manipud iti tanap ti Karayan Jordan aginggana idiay Baybay Mediterranean. Daytoy a diso ket nabigbig a kas iti Daga ti Canaan.
Inkari ti Dios nga itedna daytoy a daga ken ni Abraham ken kadagiti kaputotanna nga dagiti Israelita.
Ita dagiti pagilian ken ti nasakupanna iti dayta a daga ket ti Israel, Lebanon, paset ti Jordan, paset ti Siria, ken Palestine.

Capernaum

Iti Capernaum ti nagyanan ni Jesus idi isuna ket agisursuro idiay Galilea.
Inlunod ni Jesus iti Capernaum gapu ta saan nga awaten dagiti tattao ti mensahena. Iti agdama, ti lakay nga ili iti Capernaum ket nadadael.

Carmel, Bantay Carmel

Ti dakdakamaten ti "Bantay Carmel" ket ti kabanbantayan a masarakan iti pagarian ti Judah nga abay ti igid iti baybay Mediterranean. Ti ili ti Carmel ket masarakan iti daytoy a kabanbantayan.

Ti narabaw a kayat a sawen ti nagan a "Carmel" ket "kaubasan ti Dios."
Daytoy a sangapulo ket dua ti kaatiddogna a kabanbantayan ken dagiti tanapna ket addaan iti daga a nakadamdam-eg.
Kinarit ni Elias idiay Bantay Carmel dagiti propeta ni Baal iti maysa a salisal tapno paneknekan a ni Yahweh ket ti pudno a Dios.

Cesar

Maysa nga apilyedo ti Cesar. Ti maysa a lalaki a managan ti Augusto Cesar ket isu ti immuna a nagbalin a mangituray iti Imperio ti Roma. Gapu kenkuana, nagbalin a "Cesar" ti awag a naited kadagiti mangiturturay iti Imperio ti Roma.

Ni Augusto Cesar iti mangiturturay iti Imperio ti Roma idi naiyanak ni Jesus.
Ni Tiberio Cesar iti mangiturturay iti Imperio ti Roma idi ni Jesus ket nataenganen.
No ti "Cesar" ket nausar a kas titulo, mabalin daytoy nga ipatarus a kas: "Ari", wenno "Emperador" wenno"Czar" wenno, "Kaiser."
No nausar ti "Cesar" a kas apilyedo, mabalin a baliwan ti pannaka-iletrana.

Cesarea

Ti Cesarea ket maysa a napateg a siudad iti igid ti Baybay Mediterranean, agarup tallopulo ket siam a kilometro iti abagatan ti Bantay Carmel ken agarup sangagasut ket duapulo a kilometro ti amianan a laud ti Jerusalem.

Ti Cesarea iti nagbalin a kangrunaan a siudad ti probinsia iti Roma idiay Judea idi tiempo a pannaka-iayanak ni Jesus.
Immuna a nangasaba ni apostol Pedro kadagiti Hentil idiay Cesarea.
Naglayag ni Pablo manipud Cesarea agturong idiay Tarsus ket nalabasanna daytoy a siudad iti dua a daras bayat iti panagmisionna.

Chipre

Ti Chipre ket isla ti Baybay Mediterranean nga aggarup uppat a pulo a milya iti igid ti baybay iti abagatan iti moderno a pagilian ti Turkey.

Nangasaba da Pablo ken Bernabe idiay isla ti Chipre iti rugi ti immuna a panagdalyasatda a kas misionero. Immay nakikadua ni Juan Marcos tapno makipagtinnulong kadakuada iti dayta a biaheda.
Kalpasanna, sinarungkaran manen da Bernabe ken Marcos ti Chipre.
Idiay Daan a tulag, naibaga a ti Chipre ti kabaknangan a paggapuan ti kayu a Sedro.

Cilicia

Ti Cilicia ket bassit a probinsia ti Roma a masarakan idiay paset ti abagatan a daya nga iti agdama ket ti pagilian ti Turkey. Dagiti nagpatinggaan daytoy ket ti Baybay Agean.

Ni apostol Pablo ket umili iti siudad ti Tarso a masarakan iti Cilicia.
Nagpalabas ni Pablo iti sumagmamano a tawen iti Cilicia kalpasan iti pannakasarakna ken ni Jesus iti dalan nga agturong iti Damasco.
Dagiti dadduma a Judio manipud iti Cilicia ket naikadua kadagiti nangbabalaw ken ni Esteban.

Cirene

Ti Cirene ket siudad dagiti Griego idiay amianan iti igid ti Afrika idiay Baybay Mediterranean, agturong idiay abagatan ti isla iti Creta.

Idi tiempo ti Daan a Tulag, ti Cirene ket addaan kadagiti komunidad dagiti Judio ken dagiti Kristiano.
Mabigbigbig unay ti Cirene idiay Biblia a kas pagtaengan ti lalaki a nangawit ti krus ni Jesus.

Ciro

Ni Ciro ket ari a Persiano a nangbangon ti imperio ti Persia idi aggarup 550 BC, babaen ti panangparmek dagiti suldado.

Pinarmek ni Ciro ti Siudad ti Babilonia, nga isu ti panakawayawaya dagiti Israelita nga naibelleng sadiay.
Nangiyulog ni Ciro ti bilin a mangpalubos ken ni Dario a mangipatakder manen ti Jerusalem kalpasan ti pannakaibelleng dagiti Israelita.
Nagturay ni Ciro bayat iti panagbiag da Daniel, Ezra, ken Nehemias.

Colosas, Taga-Colosas

Idi tiempo ti Baro a Tulag, ti siudad ti Colosas ket masarakan idiay Roma, idiay probinsia ti Fridia, ti disso ti daga nga itan ket isu ti abagatan-laud ti Turkey. Dagiti Taga-Colosas ket isuda dagiti tattao nga agnanaed idiay Colosas.

Masarakan daytoy agarup sangasut a milya ti kaadayona manipud iti Baybay Mediterranean, ti Colosas ket naikkan iti napateg a pagdalanan dagiti agtagilako iti nagbaetan ti siudad ti Efeso ken ti Karayan Eufrates.
Kabayatan ti kaadda ni Pablo idiay pagbaludan ti Roma, insuratna ti libro ti Colosas, nga isu ti surat a para kadagiti namati idiay Colosas tapno ilintegna dagiti inuulbod a sursuro.
Idi sinuratna daytoy, saan pay a binisita ni Pablo ti iglesia idiay Colosas ngem nangngeganna ti maipapan kadagiti namati idiay babaen iti katrabahoanna a ni Epafras.
Insurat ni Pablo ti libro a Filemon a naiturong kadagiti amo dagiti adipen idiay Colosas.

Corinto, taga Corinto

Ti Corinto ket siudad iti Grecia nga agarup limapulo a milya idiay laud iti Atenas. Dagiti taga Corinto ket tattao nga agnaed idiay Corinto.

Ti Corinto ket pakasaran iti maysa kadagiti nagkauna nga iglesia dagiti Kristiano.
Dagiti libro ti Baro a Tulag nga umuna a Corinto ken ti maikadua a Corinto ket naisurat para iti iglesia idiay Corinto.
Iti immuna a panagdalyasatna tapno agmision, nagnaed ni Pablo idiay Corinto iti agarup sangapulo ket walo a bulan.
Naam-ammo ni Pablo ni Akila ken ni Priscilla bayat idi kaaddana idiay Corinto.
Dagiti dadduma nga mangidadaulo iti nagkauna nga iglesia, nga adda paka-inaiganda iti Corinto ket da Timoteo, Tito, Apolos, ken Silas.

Cornelio

Ni Cornelio ket saan a Judio ken maysa nga opisial a soldado iti armada ti Roma.

Inaldaw nga agkarkararag isuna iti Dios ken manangngaasi unay kadagiti marigrigat.
Idi nangngeg ni Cornelio ken dagiti kabbalayna ti panangilawlawag ni apostol Pablo iti ebanghelio, nagbalinda a namati ken ni Hesus.
Dagiti tattao idiay balay ni Cornelio ket dagiti immuna a nagbalin a namati, a saan a Judio.
Ti pannakabalbaliw ni Cornelio ket nangipakita nga immay ni Hesus tapno mangisalakan met kadagiti tattao a saan a Judio.

Creta, taga-Creta

Ti Creta ket maysa nga isla a masarakan idiay abagatan nga igid ti baybay ti Grecia. Dagiti taga-Creta ket dagiti agnanaed iti daytoy nga isla.

Nagdalyasat ni apostol Pablo idiay isla ti Creta kabayatan ti pinagdaldalyasatna a kas misionero.
Imbati ni Pablo ti kaduana nga agtrabtrabaho a ni Tito idiay Creta tapno isurona dagiti Kristiano ken tapno tumulong a mangdutok kadagiti mangidaulo iti iglesia sadiay.

Cus

Ni Cus ket anak ni Ham nga anak ni Noe. Isu nga apoko ni Noe ni Cus.

Idi tiempo ti Daan a Tulag, adda met rehion a maawagan ti Cus, a mabalin a naipanagan iti apoko ni Noe.
Ti Etiopia ket nagan a Griego para ti rehion dagiti Hebreo a Cus.

Damasco

Ti Damasco ket ti kabisera a siudad ti pagillian ti Siria. Isu met laeng ti pakasarakan a kas idi tiempo ti Biblia.

Ti Damasco ket maysa kadagiti kadaanan ken siudad nga adu latta ti agnanaed.
Kabayatan ti tiempo ni Abraham, ti Damasco ket kabisera ti pagarian ti Aram (masarakan iti Siria, kadagitoyen nga aldaw).
Ti dagup ti Daan a tulag, adda dagiti pakakitaan a dakkel ti kaipapanan ti pakasaritaan ti pannakitinnulong ti nagbaetan dagiti agnaed ti Damasco ken dagiti tattao ti Israel.
Sumagmamano kadagiti padto iti Biblia ket maipapan ti pannakadadael ti Damasco. Dagitoy a padto ket natungpal idi dinadael ti Asiria ti siudad kabayatan ti panawen ti Daan a Tulag wenno adda pay pannakadadael iti masakbayan nga mangtungpalto.
Idiay Baro a Tulag, ni Saulo (nabigbig a Pablo ti kamaudiananna) kabayatan nga adda iti dalanna tapno tiliwena dagiti Kristiano idiay siudad ti Damasco, nakasaona ni Jesus ket nagbalin isuna a namati.

Dan

Ni Dan ket maikalima nga anak ni Jacob ken maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel. Ti Dan ket nagan met ti rehion a nagnaedan dagiti tribu ni Dan idiay amianan a paset ti Canaan.

Bayat ti panawen ni Abram, adda siudad a managan ti Dan a masarakan iti laud ti Jerusalem. Daytoy a siudad ket mabalin nga awan pay kabayatan ti iseserrek ti nasion nga Israel iti naikari a daga, ngem ti naiduma a siudad ti Dan ket masarakan iti agarup innem a pulo a milya iti amianan ti Jerusalem.
Dakdakamaten ti balikas a "Tribu ni Dan" ket dagiti kaputotan ni Dan, nga isu dagiti kamkameng ti kaputotanna.

Daniel

Ni Daniel ket maysa nga profeta nga Israelita. Isuna ket barito a natiliw ni ari Nebucadnesar, nga maysa a taga-Babilonia, idi agarup innem a gasut BC.

Bayat daytoy idi tiempo nga adu dagiti Israelita manipud iti Juda ket natiliw idiay Babilonia iti pitupulo a tawen.
Naired ken ni Daniel ti nagan ti Babilonia a Beltesazar.
Ni Daniel ket madaydayaw ken nalinteg a lalaki nga agtutubo a nagtulnog iti Dios.
Inikkan ti Dios ni Daniel ti kabaelan nga igipatarus ti sumagmamano kadagiti tagtagainep wenno parmata ti ari ti Babilonia.
Gapu iti daytoy a kababalin ken gapu ta nasayaat nga ugalina, ni Daniel ket naikkan ti nangato a saad a panangidaulo iti Babilonia.
Kalpasan iti adu a tawen, inallilaw dagiti kabusor ni Daniel iti ari ti Babilonia a ni Dario, tapno agaramid ti linteg a mangiparit ti agdayaw ti siasinoman malaksid ti ari. Intultuloy ni Daniel ti nagkararag iti Dios, isu a tiniliwda isuna ket inbellengda iti rukib dagiti lion. Ngem insalakan isuna ti Dios ken pulos a saan a nadangran.

Dario

Dario ti nagan dagiti sumagmamano nga ari ti Persia. Mabalin nga ti "Dario" ket maysa a titulo ngem iti nagan.

Ni "Dario a taga-Media" ket ti naallilaw nga ari, a nangitappuak ken ni Daniel iti rukib dagiti lion a kas pannusa ti panagrukbab ti Dios.
Ni "Dario a taga-Persia" ket timulong ti panakapabaro ti templo idiay Jerusalem kabayatan ti panawen da Ezra ken Nehemias.

David

Ni David ti maikadua nga ari ti Israel ket inayat ken pinagserbianna ti Dios. Isuna ti kangrunaan a nangisurat iti libro dagiti Salmo.

Idi ubing pay ni David a mangay-aywan iti karnero ti pamiliana, pinili isuna ti Dios nga agbalin a sumaruno nga ari ti Israel.
Nagbalin a nalaing a mannakigubat ni David ken indauloanna dagiti soldado nga Israelita a makiranget kadagiti kabusorda. Mabigbig unay ti panangabakna ken ni Goliath a maysa a Filisteo.
Pinadas ni Saulo a patayen ni David, ngem ti Dios ni nangaywan kenkuana, ken inaramidna nga ari kalpasan ti pannakatay ni Saul.
Nagbasol ni David iti Dios, ngem nagbabawi ket pinakawan ti Dios isuna.
Ni Jesus, ti Mesias, ket maawagan nga "Anak ni David" gapu ta isuna ket kaputotan ni Ari David.

Delilah

Ni Delilah ket babai a Filisteo nga inayat ni Samson, ngem saanna nga asawa.

Pinasuksokan dagiti Filisteo ni Delilah tapno allilawenna ni Samson tapno ibagana kenkuana no ania ti pagkapsotanna. Idi napukaw ti pigsa ni Samson ket tiniliw isuna dagiti Filisteo.
Napatpateg ken ni Delilah ti kuarta ngem ti panagayatna ken ni Samson.

Eden, minoyungan/hardin ti Eden

Ti Eden ket lugar nga addan idi un-unana a tiempo, nga addaan iti hardin a nangipanan ti Dios tapno paggianan iti immuna a lalaki ken babae.

Ti hardin ket paset laeng ti rehion a maawagan iti "Eden."
Ti apagisu a pakasarakan iti rehion iti Eden ket saan a nalawag.
Ti hardin ket naawagan met laeng a "hardin ni Yahweh."
Ti sao nga "Eden" ket nagtaud iti sao ti Hebreo, a ti kayatna asawen ket "maaddaan iti dakkel a pakaragsakan iti."

Edom, Edomita, Idumea, Seir, Teman

Ti Edom ket sabali a nagan para ken ni Esau, dagiti Edomita ket dagiti kaputotanna. Ti pagilian ti Edom ket mabigbig met a kas "Idumea" wenno "Seir."

Ti Edom ket kabanbantayan ken masarakan iti abagatan ken daya iti Israel.
Ti sao nga Edom kayatna a sawen ket "nalabaga," a dakamatenna iti kinapudno nga ni Esau ket naabbungan iti nalabaga nga buok idi naiyanak. Wenno mabalin a dakamatenna ti nalabaga nga digo ti lentil, a nangisukatan ni Esau iti karbenganna a kas inauna.
Idiay Daan a Tulag, ti pagilian iti Edom ket masansan nga maibaga a kas kabusor ti Israel.
Nangted ti Dios kadagiti profeta idiay Daan a Tulag iti adu nga saan nga nasayaat a padto nga naisao a maibumusor iti Edom. Iti entero a libro ni Obadias ket maipapan iti pannakadadael iti Edom.

Efeso

Ti Efeso ket nagkauna nga siudad a Griego ti makinlaud nga igid iti baybay,nga itatta nga al-aldaw ket isu ti pagilian a Turkey.

Bayat ti panawen dagiti umuna a Kristiano, ti Efeso ket ti sentro ti Asia, nga iti dayta a tiempo ket nagan iti bassit a probinsia ti Roma.
Gapu iti ayanna, daytoy a siudad ket napateg a sentro ti panagsisinnukat ti produkto ken panagdalyasat.
Ti mabigbigbig a templo iti pagano para ti panagrukbab iti diosa nga Artemis (wenno Diana) ket masarakan idiay Efeso.
Nagnaed ken nagtrabaho ni Pablo ti nasurok dua a tawen ken kalpasanna dinutokanna ni Timoteo a mangidaulo kadagiti baro a namati sadiay.
Ti libro iti Efeso ti Baro a Tulag ket insurat ni Pablo kadagiti namati idiay Efeso.

Efraim

Ni Efraim ket maikadua nga anak ni Jose. Dagiti kaputotanna ket, dagiti Efraimita, a nabuangay nga maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel.

Ti tribu ni Efraim ket maysa kadagiti sangapulo a tribo a masarakan iti amianan a paset ti Israel.
No dadduma ti nagan nga Efraim ket nausar idiay Biblia tapno dakamatenna ti sibubukel nga amianan a pagarian ti Israel.
Ti Efraim ket nagparang a kabanbantayan unay wenno katurturodan a lugar. Ti dadduma a panangipatarus ket dakamatenna "ti turod a pagilian ni Efraim" wenno "dagiti kabanbantayan ni Efraim."

Egipto, Egipcio

Ti Egipto ket maysa a pagilian iti amianan a daya a paset ti Africa, iti abagatan ken laud iti daga ti Canaan.

Ti Egipcio ket tao a naipasngay idiay Egipto ken dagiti kapuonanda ket taga Egipto.
Idi un-unana a panawen, ti Egipto ket maysa a mannakabalin ken nabaknang a pagilian.
Ti kauunaan nga Egipto ket nabingay iti dua a paset, ti Nababa ken ti Nangato. Idiay "Nababa a paset ti Egito" iti ayan ti Karayan Nilo nga agayos pababa nga agturong iti Baybay Mediterranean.
Da Jose kenni Maria ket bimmabada idiay Egipto a kaduada ti ubing a ni Jesus, tapno libasanda ni Herodes.
Idi tiempo a bassit ti makan idiay Canaan, agdaliasat dagiti kapuonan ti puli (patriarchs) idiay Egipto a gumatang iti taraon a maipaay kadagiti pamiliada.

Ekron

Ti Ekron ket maysa nga kangrunan a siudad dagiti Filisteo, masarakan iti siam a milia iti daga manipud iti Baybay Mediterrania.

Masarakan ti Templo ti didiosen, a ni Beelzebub idiay Ekron.
Naminsan, ti lakasa iti tulag ket innalada idiay Ekron kalpasan iti pannakakemmegda babaen kadagiti Filisteo.
Kalpasan ti napalalo nga saksakit ken ipapatay a napasamak idiay siudad, dagiti Filisteo ket insublida idiay Israel ti lakasa.

Elam

Ni Elam ket anak a lalaki ni Sem, nga anak ni Noe.

Dagiti kaputotan ni Elam ket maawagan nga "dagiti taga-Elam" ket nagnaedda idiay rehion a maawagan iti Elam.
Ti rehion iti Elam ket masarakan idiay abagatan a daya iti Karayan Tigris, nga itan ket makinlaud nga Iran(western Iran).

Eleazar

Ti Eleazar ket nagan iti sumagmamano nga lallaki idiay Biblia.

Ni Eleazar ket maikatlo nga anak ni Aaron a kabsat ni Moises. Kalpasan a natay ni Aaron, nagbalin ni Eleazar a kangatoan a padi iti Israel.
Eleazar met laeng ti nagan ti maysa kadagiti "maingel nga lallaki" ni David.
Sabali pay nga Eleazar ket maysa kadagiti kapuonan ni Jesus.

Eliakim

Ti Eliakim ket nagan dagiti dua nga lallaki idiay Daan a Tulag.

Maysa a lalaki nga agnagan iti Eliakim ket ti mangiturturong iti palasio nga adda iti babaen ni Ari Hezekias manipud 715 inggana 686 B.C.
Sabali pay nga agnagan iti Eliakim ket ti anak ni Ari Josias. Nagbalin isuna nga ari iti Juda babaen ken ni faraon Neco iti Egipto idi agarup 600 B.C.
Sinukatan ni Neco ti nagan ni Eliakim iti Jehoiakim.

Elias

Ni Elias ket maysa kadagiti kangrunaan a napateg nga profeta ni Yahweh. Nagipadto ni Elias idi ni Ahab ti ari iti amianan a pagarian iti Israel.

Kinasango ni Elias ni Ahab gapu ta inallukoy ni Ahab dagiti tattao nga agdaydayaw kadagiti didiosen.
Impaay iti Dios ti taraon ken salinong a pagianan ni Elias iti nakaskasdaaw a wagas.
Adu ti inaramid iti Dios a nakaskasdaaw babaen ken ni Elias ken nakita ti Israel nga ni Yahweh laeng ti pudno nga Dios.
Kinasango ni Elias dagiti 450 nga profeta ni Baal ket impakitana nga ni Baal ket saan a pudno nga dios. Kas nagbanaganna, pinapatay dagiti tattao iti pagarian iti Israel dagiti profeta ni Baal ngem apagbiit laeng a nagdaydayawda ken ni Yaweh.
Saan a natay ni Elias--naala isuna nga sibibiag a naipangato idiay langit. Nagparang ni Elias ken ni Moises a nakisarita ken ni Jesus kalpasan iti ginasutgasut a tawtawen idin nakasaganan ni Jesus a matay idiay Jerusalem.

Eliseo

Ni Eliseo ket maysa nga profeta iti Israel kabayatan iti panagturay da ari Ahab, Ocozias, Jehoram, Jehu, Joacaz, ken Jehoas.

Imbaga iti Dios ken ni profeta Eliseo tapno pulotanna ni Elias a kas profeta.
Idi naala idiay langit ni Elias, nagbalin a profeta iti Dios ni Eliseo kadagiti ar-ari iti Israel.
Adu iti inaramid ni Eliseo a nakaskasdaaw, agraman ti panangagasna iti tao nga adda ketongna a manipud Siria ken panangpagungarna iti anak a lalaki ti babae nga manipud Sunem.

Elizabet

Ni Elizabet ti ina ni Juan nga Mammuniag. Ti nagan ti asawana ket Zacarias.

Ni Elizabet ket saan nga maaddaan iti annak, ngem idi isuna ket baket unayen nga naaddaan iti anak, ta inkari iti Dios ken ni Zacarias nga ni Elizabet ket mangipasngay iti anak a lalaki.
Tinungpal iti Dios ti karina, ket iti saan a nagbayag ni Zacarias ken ni Elizabet ket naikkanda iti anak a lalaki. Ket pinannagananda ti ubing iti Juan.
Ni Elizabet ket kabagianna ni Maria nga ina ni Jesus.

Engedi

Ti Engedi ket nagan ti siudad idiay let-ang ti Juda nga abagatan-laud iti Jerusalem.

Ti Engedi ket masarakan idiay igid a daya iti Asin a Baybay.
Ti kayat a sawen ti paset iti naganna daytoy ket "burayok," a dakdakematenna ti danum ti ubbog nga agay-ayus a pababa manipud siudad nga agturong iti baybay.
Ti Engedi ket mabigbigbig gapu ta addaan iti napintas a kaubasan ken dadduma a nadadam-eg a daga, mabalin a gapu iti agtultuloy a pannakasibog babaen iti burayok ti danum.
Adda ti sarikedked idiay Engedi a kimmamangan ni David idi kinamat isuna ni Ari Saul.

Enoc

Ti Enoc nga naibaga kadagiti sumagmamano a daras idiay Daan ken Baro aTulag ket ama ni Matusalem ken iti apong ti ama ni Noe.

Addaan ni Enoc ti naasideg a relasion iti Dios.
Idi isuna ket agtawen iti tallogasut innem apulo ket lima (365), innala isuna ti Dios uray saan a natay.
Daytoy nga Enoc ket nagtaud manipud ken ni Set. Naiduma isuna nga lalaki manipud iti Enoc nga anak ni Cain. Dagiti dadduma a pagsasao ket ipangpangrunada nga iletra dagiti nagan dagitoy dua a lallaki, nga adda bassit nagdumaanda iti tunggal maysa tapno nalawag nga isuda ket agsabali a tattao.

Esau

Ni Esau ket maysa kadagiti singin nga anak da Isaac ken Rebecca. Isuna ti immun-una a naipasngay. Ni Jacob iti kasinginna.

Inlako ni Esau ti karbenganna a kas inauna nga anak kenni Jacob a kabsatna iti panangisukatna iti sangamalukong a taraon.
Gapu ta ni Esau ti immuna a naipasngay, isu kuma iti rumbeng a pangitedan ni tatangna iti naisangsangayan a bendision. Ngem tinakaw ni Jacob ti bendision ni Esau. Idi damo ket nakaro iti unget ni Esau a kayatna a patayen ni Jacob, ngem iti saan a nabayag pinakawanna met laeng.
Addaan ni Esau kadagti adu nga anak ken apuko, ket dagitoy a kaputotan ti nangbukel iti kadakkelan a bunggoy dagiti tattao nga agnanaed iti daga ti Canaan.

Esteban

Ni Esteban ti kangrunaan a malaglagip a kas umuna a Kristiano a martir, isuna ti umuna a tao a napapatay gapu iti pammatina ken ni Jesus. Ti kinapudno maipapan iti biagna ken iti pannakapapatayna ket naisurat iti libro dagiti Aramid.

Ni Esteban ket pinili dagiti immuna a Kristiano idiay Jerusalem a kas diakono tapno mangipaay iti taraon kadagiti balo ken dadduma nga agkasapulan a Kristiano..
Pinabasol dagiti Judio ni Esteban nga agsasao a maibusor iti Dios ken maibusor kadagiti linteg ni Moises.
Ni Esteban ket situtured a nagsasao ti kinapudno maipapan ken ni Jesus a Mesias, nangrugi iti pakasaritaan ti panakilangenlangen ti Dios iti Israel.
Dagiti mangidadaulo a Judio ket sipupungtotda a nangpapatay ken ni Esteban babaen iti panangbatbatoda kenkuana agingga a natay idiay ruar ti siudad.
Ti pannakapapatayna ket naimatangan ni Saulo a taga-Tarsus, saan a nagbayag isuna ket nagbalin nga apostol Pablo.
Ni Esteban ket mabigbigbig met gapu iti maudi a balikasna sakbay a matay, "Apo, pangaasim ta saanmo nga tengngelen daytoy a basol a maibusor kadakuada," a mangipakita iti panayatna para kadagiti dadduma.

Ester

Babae nga Judio ni Ester a nagbalin a reyna iti pagarian iti Siria bayat iti tiempo nga nakabalud dagiti Judio idiay Babilonia.

Ibagbaga ti libro ni Ester ti istoria no kasano nga nagbalin ni Ester a reyna ni ari Ahasuerus iti Persia ken no kasano nga inaramat iti Dios isuna tapno isalakanna dagiti tattaona.
Maysa nga ulila ni Ester a pinadakkel ti nadiosan a kasinsinna nga in-inauna a ni Mardokio.
Ti panagtulnogna iti pannakaamana ket nakatulong kenkuana tapno agbalin isuna a natulnog iti Dios.
Nagtulnog ni Ester iti Dios ket impustana ti biagna tapno laeng maisalakanna dagiti tattaona, nga dagiti Judio.
Ilawlawag ti istoria ni Ester iti turay iti Dios ti amin a pakasaritaan iti paspasmak(history), nangruna no kasano nga sinalaknibanna dagiti tattaona ken panagtrabahona babaen kadagidiay agtulnog kenkuana.

Etiopia, taga-Etiopia

Ti Etiopia ket pagilian a masarakan laeng iti abagatan ti Egipto, nagpatingga babaen iti Karayan Nilo inggana iti laud ken babaen iti Baybay nga Nalabaga iti daya. Ti tao nga manipud iti Etiopia ket maawagan ti "taga-Etiopia."

Ti un-unana nga Etiopia ket masarakan iti abagatan iti Egipto ken karaman ti daga nga ita ket paset iti sumagmamano nga pagilian iti Africa, kadagitoy agdama nga al-aldaw, a kas iti Sudan, agdama nga Etiopia, Somalia, Kenya, Uganda, Central African Republic, ken Chad.
Idiay Biblia, ti Etiopia ket maawagan no maminsan a "Cush" wenno "Nubia."
Dagiti pagilian iti Etiopia ("Cus") ken Egipto ket masansan a maibaga nga agkaddua idiay Biblia, agsipud ta masarakan nga agsaruno iti tunggal maysa. Dagiti agnaed nga tattaoda ket addaan iti agpadpadpada nga kapuonan.
Imbaon ti Dios ni Filipe nga ebangelista idiay disierto no sadino ket imbingayna iti naimbag a damag maipapan ken ni Jesus iti eunoko nga taga-Etiopia.

Eufrates

Ti Eufrates ket nagan ti maysa kadagiti uppat a karayan nga agay-ayus iti minungan ti Eden. Daytoy ti karayan a masansan nga maibaga idiay Biblia. No maminsan daytoy ket maawagan laeng "ti karayan."

Iti kadagitoyen nga aldaw, ti karayan a managan Eufrates ket masarakan idiay Tenga a Daya (Middle East) ken isu iti kaatiddogan ken kapapatgan a karayan iti Asia.
Kadua iti Karayan Tigris, ti Eufrates ket pagpatinggaan ti Mesopotamia.
Ti kadaanan a siudad iti Ur nga naggapuan ni Abraham ket adda iti sungaban iti Karayan Eufrates.
Daytoy a karayan ket maysa kadagiti pagpatinggaan iti daga nga ingkari ti Dios nga ited ken ni Abraham (Genesis 15:18).

Eva

Daytoy ti nagan ti kauunaan a babai. Ti kayat a sawen ti naganna ket "biag" wenno "panagbiag."

Inaramid a mismo ti Dios ni Eva manipud iti paragpag nga innalana kenni Adan.
Naparsua ni Eva tapno agbalin a "katulungan" ni Adan. Nagbalin a katulungan ni Adan a mangaramid iti trabaho nga inted ti Dios kenkuana.
Sinulisog ti uleg (Satanas) ni Eva ket isu ti kauunaan a nagbasol babaen iti pannanganna iti prutas nga imbilin ti Dios a saanda a kanen.

Ezekiel

Ni Ezekiel ket profeta ti Dios kabayatan ti panawen idi adu nga Judio ket napapanaw a naala nga naipan idiay Babilonia.

Ni Ezekiel ket padi nga agnanaed idiay pagarian iti Juda idi isuna ken dagiti dadduma a Judio ket tiniliw dagiti armada iti Babilonia.
Nagnaed isuna ken ti asawana ti nasurok a duapulo nga tawen idiay Babilonia nga asideg iti karayan, ken dagiti Judio ket immayda kenkuana para iti nasirib a panagipadto.
Kadagiti dadduma nga banbanag, impadto ni Ezekiel maipapan iti pannakadadael ken pannakaisubli ti Jerusalem ken ti templo.
Impadtona pay ti maipapan iti masakbayan a pagarian iti Mesias.

Ezra

Ni Ezra ket padi nga Israelita ken nalaing iti linteg dagiti Judio, isu nga nangisurat iti pakasaritaan iti panagsubli dagiti Israelita idiay Jerusalem manipud Babilonia nga nakaibaludan iti Israel iti pitopulo a tawen.

Insurat ni Ezra daytoy a paset a pakasaritaan ti Israel idiay Biblia iti libro ni Ezra.Insuratna met iti libro ti Nehemias, agsipud ta dagitoy a dua nga Libro, idi un-unana ket maymaysa a libro.
Idi nagsubli ni Ezra idiay Jerusalem ket impasdekna manen ti Linteg, ta manipud idin ket insardengen dagiti Israelita iti nagtulnog kadagiti Linteg iti Aldaw ti Panaginana ken nakiassawadan kadagiti babbae nga pagano.
Timmulong met ni Ezra nga nangipatakder manen iti templo nga nadadael gapu kadagiti taga-Babilonia idi nakimmegda ti Jerusalem.
Adda dua nga sabali nga lallaki nga agnagan iti Ezra nga naibaga idiay Daan a Tulag.

Faraon, ari ti Egipto

Idi un-unana a tiempo, dagiti ari a nangituray iti pagilian nga Egipto ket maawagan a dagiti faraon.

Tallo gasut amin dagiti faraon a nangituray iti Egipo ti agarup dua ribo a tawen.
Dagitoy nga ari nga Egipcio ket mannakabalin ken nabaknang unay.
Sumagmano kadagitoy nga faraon ket nadakamat idiay Bibliya.
Masansan daytoy a titulo ket naaramat a kas nagan ngem titulo, iti daytoy a gundaway, naipadakkel iti umuna a letrana a kas "Faraon."

Felipe, ti apostol

Ni Felipe, ti apostol, ket maysa kadagiti immuna a sangapulo ket dua nga adalan ni Jesus.

Naggapu ni Felipe iti ili ti Betsaida; inyam-ammona ni Natanael kenni Jesus.
Naminsan dinamag ni Jesus kenni Felipe no kasano nga isabet ti taraon ti adu a tao a aglablabes iti limaribo.
Nakipangan ni Jesus kadagiti adalanna iti maudi a pangrabii ti fiesta iti Paskua (Ilalabas) ket sinaritana kadukuada ti maipanggep iti Dios, ti Amana. Dinawat ni Felipe nga ipakita ni Jesus kadakuada ti Ama.
Dadduma a pagsasao ket kaykayatda nga isurat ti nagan ni Felipe iti sabali a wagas manipud iti sabali pay nga agnagan ti Felipe (ti evangelista) tapno maliklikan ti pannakatikaw.

Felipe, ti evangelista

Iti immuna nga iglesia ti Kristiano idiay Jerusalem, maysa kadagiti pito a napili a mangidaulo ni Felipe tapno aywananda dagiti marigrigat ken agkasapulan a Kristiiano, kangrunaan dagiti balo a babai.

Inusar ti Dios ni Felipe a mangibingay iti ebanghelio kadagiti tattao iti naduma-duma nga ili iti probinsia ti Judea ken Galilea, pakairamanan ti taga-Etiopia a lalaki a nasabatna iti dalan ti disierto a mapan iti Gaza manipud Jerusalem.
Kalpasan dagiti tawen agnanaed ni Felipe idiay Cesarea idi ni Pablo ken dagiti kakaduana ket nagnaedda iti balayna iti panagsublida idiay Jerusalem.
Kaaduan kadagiti agad-adal iti Biblia ti mangipapan a ni Felipe nga evangelista ket saan nga isu met laeng ti apostol ni Jesus a kanagnaganna. Dadduma kadagiti pagsasao kaykayatda nga usaren iti agsabali a panangisurat iti nagan dagitoy a dua tapno nalawlawag a makita nga agsabalida.

Fenicia

Idi un-unana/immun-una a panawen, ti Fenicia ket maysa a nabaknang a nasion iti igid iti baybay Mediterranean. Masarakan daytoy iti akinlaud a rehion nga iti daytoy agdama a tiempo isu ti pagilian ti Lebanon.

Iti tiempo ti Baro a Tulag, ti sentro ti Fenicia ket Tiro. Maysa a napateg a siudad ti Fenicia ket Sidon.
Nalatak ti Fenicia gapu kadagiti kaykayona a sedro, pangkulay a kolor-ubi, ken ti kabaelanda nga agdaliasat ken aglako idiay baybay. Nalaingda launay nga agar-aramid iti barko.

Filipos

Ti Filipos ket siudad a masarakan iti amianan a paset ti kaunaan a Grecia.

Nagdalyasat nga agturong iti Filipos da Pablo ken Silas tapno mangikasaba kadagiti tattao maipapan ken ni Jesus.
Natiliw da Pablo ken Silas idiay Filipos, ngem nakaskasdaaw a pinalubosan isuda ti Dios.
Nagsurat ni Pablo kadagiti taga Filipos idiay Biblia kadagiti Kristiano iti Filipos.

Filisteo

Dagiti Filisteo ket bunggoy iti tattao nga agnanaed iti rehion ti Filistia iti abay ti baybay ti Mediterranean. Ti kaipapanan dagiti naganda ket "tattao iti baybay".

Ti siudad ti Asdod ket adda iti amianan a paset ti Filistia, ket ti siudad ti Gaza ket adda iti akinabagatan a paset.
Siguro dagiti Filisteo ket naam-ammoda launay gapu iti adu a tawen a pannakigubgubatda maibusor kadagiti Israelita.
Ni ari David ti masansan a mangidadaulo iti gubat maibusor kadagiti Filisteo, agraman ti tiempo ti kinaagtutubona idi inabakna ti mannakigubat a Filisteo, a ni Goliat.

Filistia

Filistia ti nagan ti maysa a kadakkelan a rehion iti daga ti Canaan, masarakan iti abay ti Baybay Mediterranean.

Daytoy a rehion ket masarakan iti abay ti nadam-eg launay a patad nga adda iti asideg ti baybay nga umabot manipud Joppe iti amianan nga agturong iti Gaza idiay abagatan. Agarup innem a pulo ket uppat a kilometro ti kaatiddogna ken sangapulo ket uppat a kilometro ti kalawana.
Ti Filistia ket pagnanaedan dagiti "Filisteo", dagiti nabileg a grupo ti tattao a masansan a kalaban dagiti Israelita.

Finees

Ti Finees ket nagan iti dua a lallaki idiay Daan a Tulag.

Maysa kadagiti apoko a lallaki ni Aaron ket padi nga agnagan iti Finees, a bumusor launay iti panagdaydayaw kadagiti palso a didiosen idiay Israel.
Insalakan ni Finees dagiti Israelita manipud iti angol/didigra nga imbaon ni Yaweh tapno dusaenna ida gapu iti pannakiasawada kadagiti babbai a Midianita ken panagdaydayawda kadagiti palso a didiosen.
Iti adu a gundaway simmurot ni Finees kadagiti soldado nga Israelita tapno dadaelenda dagiti Midianita.
Ti sabali a Finees a nadakamat idiay Daan a Tulag ket maysa kadagiti dakes nga anak ni Eli a padi idi tiempo ni profeta a Samuel.
Ni Finees ken ti kabsatna a ni Ofni ket agpadada a natay idi darupen dagiti Filisteo iti Israel ken tinakawda ti Lakasa ti Tulag.

Gabaon, taga-Gabaon

Ti Gabaon ket siudad ken rehion idiay daga ti Canaan no sadinno ket pagnanaedan dagiti taga-Gabaon.

Ti kayatna a sawen ti taga-Gabaon ket "maysa a tao a nagtaud iti rehion a maawagan iti Gabaon."
Nangngegan dagiti taga-Gabaon no kasano a dinadael dagiti Israelita ti Jerico, ket nagbutengda. Isu a dagiti taga-Gabaon ket napan kadagiti mangidadaulo iti Israel ken nagpammarangda a tattao a naggapu iti adayu a pagilian.
Saanen a dinadael ti Israel dagiti taga-Gabaon gapu ta nangaramidda iti katulagan kadakuada.

Gabriel

Gabriel ti nagan ti maysa nga anghel ti Dios.

Imbaon ti Dios ni Gabriel tapno mangibaga iti napateg a mensahe ken ni Daniel a profeta, ken ni Zacarias a padi, ken ni Maria a birhen.
Idiay daan a Tulag, nailadawan isuna a kalanglanga iti tao ken kabaelan iti tumayab.

Gad

Gad ti nagan ti maysa kadagiti annak a lalaki ni Jacob, dayta ket ni Israel. Ti pamilia ni Gad ket nagbalin a maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel.

Sabali pay a lalaki idiay Biblia nga agnagan iti Gad ket maysa a profeta nga isu nangbabalaw ken ni Ari David gapu iti basolna a panagsensus kadagiti tattao ti Israel.
Adda met iti "Tanap ti Gad" a naibaga idiay Biblia.

Galaad

Ti Galaad ket nagan ti kabanbantayan a rehion iti makin-daya ti Karayan Jordan, a nagnaedan dagiti tribu iti Israel a Gad, Ruben, ken Manases.

Ti "turod a pagilian ti Galaad" wenno "Bantay ti Galaad" ket dagiti wagas a pangdakamat gapu iti katurturodan a dagdagana.
"Galaad" met ti nagan dagiti sumagmamano a lallaki idiay Daan a Tulag. Maysa kadagitoy a lallaki ket ti apoko ni Manases.

Galacia

Idi tiempo ti Baro a Tulag, ti Galacia ket probinsia ti Roma a masarakan iti sentro iti kadagitoyen nga aldaw ket pagilian iti Turkey.

Ni apostol Pablo ket nagsurat kadagiti Kristiano a nagnaed idiay probinsia ti Galacia. Daytoy a surat ket isu ti libro a naawagan a Galacia iti Baro a Tulag.
Dagiti Hentil a Kristiano idiay Galacia ket naallukoy dagiti Kristiano a Judio tapno pagtalinaedenda dagiti sumagmamano a linteg dagiti Judio.
Maysa a rason no apay a nagsurat ni apostol Pablo kadagiti taga-Galacia ket tapno iyunay-unayna manen ti ebanghelio iti pannakaisalakan babaen ti parabur, saan ket a babaen kadagiti aramid.

Galilea, Galileo

Ti Galilea ket iti makin-igid iti amianan a paset iti Israel, ad-adayo iti makin-amianan ngem Samaria.

Ti nagpatinggaan ti Galilea idiay makin-daya ket babaen iti dakkel a dan-aw a maawagan "iti Baybay ti Galilea."
Nagnaed ken dimmakkel ni Jesus idiay ili ti Nazaret idiay Galilea.
Dagiti Galileo ket tattao nga agnanaed iti Galilea.

Gat

Ti Gat ket maysa kadagiti lima a kangrunaan a siudad dagiti Filisteo. Masarakan daytoy iti amianan ti Ekron ken daya iti Asdod ken Askelon.

Ti soldado a Filisteo, a ni Goliat, ket manipud iti siudad ti Gat.
Idi panawen ni Samuel, tinakaw dagiti Filisteo ti lakasa ti tulag manipud Israel ken inkabilda idiay temploda dagiti pagano idiay Asdod sada impan idiay Gat. Ngem dinusa ti Dios dagiti tattao idiay a siudad babaen kadagiti saksakit, isu nga insublida manen daytoy iti Israel.
Idi agliblibas ni David manipud ken ni Ari Saul, nagturong isuna idiay Gat ken nagnaed isuna idiay iti apagbiit a kaduana dagiti dua nga assawana.

Gaza

Idi tiempo ti Biblia, ti Gaza ket napateg a siudad dagiti Filisteo a masarakan iti igid ti Baybay Mediterranean, agarup pitupulo ket pito a kilometro iti makin-abagatan a laud ti Jerusalem ken tallopulo ket walo a kilometro iti makin-abagatan iti Asdod.

Idi un-unana a tiempo, ti Gaza ket nagserbi a pagserrekan a daga dagiti soldado ken daga a pagsasabatan dagiti agtagilako idiay nagbaetan ti Asia ken Egipto.
Itatta, ti siudad ti Gaza ket nagtalinaed a kangrunaan a pagsangladan idiay atiddug a paset ti Gaza, nga isu ti rehion a masarakan iti igid ti Baybay Mediterranean a nagpatinggaan iti amianan ken daya iti Israel ken babaen iti Egipto idiay abagatan.
Ti Gaza ket isu iti siudad a nangipanan dagiti Filisteo ken ni Samson kalpasan a natiliwda isuna.
Magmagna ni Felipe nga ebanghelista iti disierto nga agturong iti Gaza idi nakatungtongna ti lalaki nga eunuko a taga-Etiopia.

Gerar

Ti Gerar ket siudad ken rehion iti daga ti Canaan, a masarakan iti abagatan-laud iti Hebron ken amianan-laud iti Beerseba.

Ni Ari nga Abimelech ti nangituray iti Gerar idi nagnaed ni Abraham ken ni Sara idiay.
Inturayan dagiti Filisteo ti rehion iti Gerar kabayatan ti tiempo a dagiti Israelita ket agnanaed iti Canaan.

Gergeseo

Ti Gergeseo ket maysa a tribu idiay daga ti Canaan a bukbuklen dagiti kaputotan ni Canaan, nga apoko ni Noe ken ni Ham.

Dagiti Gergeseo ket namin-ano a daras a nainaganan idiay Daan a Tulag iti pannakailista dagiti kaputotan ni Noe ken dagiti tallo nga annakna a lallaki.
Dagiti Gergeseo ket maysa kadagiti sumagmamano a bunggoy dagiti tattao a naawagan a "Canaanita."

Gesur

Kabayatan ti tiempo ni Ari David, ti Gesur ket maysa a bassit a pagarian a masarakan iti igid a daya ti Baybay ti Galilea, a nagbaetan dagiti pagilian iti Israel ken Aram.

Pinasingkedan ni David ti pannakikaykaysana kadagiti Gesur babaen ti pannakiasawana ken ni Maaca, ti babai nga anak ti arida.
Impasngay ni Maaca ti anak a lalaki ni David, a ni Absalom.
Kalpasan a napapatayna ti kabsatna iti ama a ni Amnon, nagturong ni Absalom iti amianan a daya manipud Jerusalem inggana Gesur, agarup walopulo ket walo a milya ti kaadayona.

Getsemani

Ti Getsemani ket hardin wenno minuyongan dagiti kayu ti olibo iti makin-daya ti Jerusalem iti ballasiw ti tanap ti Kidron ken asideg iti Bantay ti Olivo.

Ti hardin wenno minuyongan ti Getsemani ket lugar a pappapanan ken pagin-inanaan ni Jesus ken dagiti adalanna, nga adayu kadagiti adu a tattao.
Ditoy a nakaru unay ti leddaang ni Jesus a nagkararag sakbay a niliputan isuna ni Judas ken idiay payen a natiliw isuna.

Gibea

Gibea ti nagan ti siudad a masarakan iti amianan ti Jerusalem ken abagatan iti Betel.

Ti Gibea ket adda a nasakupan ti tribu iti Benjamin.
Idiay ti ayan ti kadakkelan a gubat dagiti tribu ti Benjamin ken Israel.

Gideon

Ni Gideon ket maysa nga Israelita nga pinataud ti Dios tapno isalakanna ti Israel manipud kadagiti kabusorda.

Ni Gideon ket nagbibiag idi tiempo nga adu a taw-tawen kalpasan nga immakar idiay Canaan dagiti Israelita, idi dagiti bunggoy ti tattao nga naawagan iti Midianita ket agtultuloy latta iti panagdarup kadakuada.
Kabuteng unay ni Gideon dagiti Midianita, ngem inaramat isuna ti Dios tapno idauloan dagiti Israelita a makigubat kadagiti Midianita ket naabakda.

Gilgal

Ti balikas a Gilgal ket ili iti amianan ti Jerico ken isu ti umuna a lugar a nagkampoan dagiti Israelita kalpasan a bimmallasiwda iti Karayan Jordan tapno sumrekda iti Canaan.

Idiay Gilgal, ti nangitupingan wenno nangisimpaan ni Josue iti sangapulo ket dua a bat-bato manipud iti namaga a paset ti Karayan Jordan nga isu ti kalkalpasda laeng a binallasiw.
Ti Gilgal ket isu ti siudad a pinanawan ni Elias ken Eliseo idi binallasiwda iti Jordan. Idin a ni Elias ket naipangato idiay langit.
Adda met dagiti sumagmamano a sabali pay a lugar a maawagan iti "Gilgal" idiay Daan a Tulag.
Ti kayatna a sawen ti sao a "gilgal" ket "napalawlawan kadagiti bato," nalabit a dakamatenna daytoy iti nagtimbukel nga altar a naipatakder. Mainaig met daytoy iti sao para iti maysa a banag nga agtultulidtid.
Ti sao ket nganngani a kanayon a rumsua kadagiti ragup ti sasao a, "ti gilgal," a mabalin a mangipakita a daytoy ti sapasap a pangibasaran a kita ti lugar, nga ad-adda ngem iti nalawag a nagan ti lugar.

Golgota

Ti balikas a Golgota ket isu ti nagan iti lugar a nakailansaan ni Hesus. Nagtaud daytoy manipud iti sao nga Aramaic a ti kayatna a sawen ket "Bangabanga" wenno "Lugar ti Bangabanga."

Masarakan ti Golgota iti maysa a lugar iti ruar ti pader ti siudad iti Jerusalem, nalabit nga iti paset ti Bantay Olivo.
Iti sumagmamano a nagkakauna nga Ilokano a pannakaipatarus iti Biblia, naipatarus ti Golgota a kas "Kalbario," a nagtaud iti Latin nga sao para iti bangabanga.
Adu kadagiti patarus ti Biblia ket nangusar iti sao a maipada iti "Golgota" agsipud ta naipalawag ti kaipapananna iti teksto ti Biblia. Kitaen pay ti "link" ditoy baba maipapan no kasano nga ipatarus dagiti nagnagan idiay Biblia.

https://read-dev.bibletranslationtools.org//u/WA-Catalog/ilo_tm/translate.html#translate-names

Goliat

Ni Goliat ket maysa a dakkel unay a soldado iti armada dagiti Filisteo, a pinatay ni David babaen iti panagusarna iti pallatibong ken maysa a bato.

Agarup dua wenno tallo a metro ti katayag ni Goliat. Masansan a maiyeng-ingas isuna iti higante gapu iti kinadakkelna.
Uray no adda nasaysayaat nga armas ni Goliat ken nataytayag ngem ni David, inted ti Dios ken ni David ti pigsa ken kabaelan tapno maabakna ni Goliat.
Nagballigi dagiti Israelita maibusor kadagiti Filisteo a kas nagbanagan ti panagballigi ni David kontra ken ni Goliat.

Gomorra

Ti Gomorra ket siudad a masarakan iti nadam-eg a tanap idiay daya iti rehion ti Babilonia.

Ti Gomorra ket ngan-ngani kanayon a naibaga a naikadua iti siudad ti Sodoma; dagiti tattao kadagitoy a siudad ket addaanda iti naalas a damag gapu iti kinadangkesda.
Adda dagiti adu nga ar-ari ti naggugubat idiay rehion nga ayan ti Sodoma ken Gomorra.
Idi natiliw a kas balud ti pamilia ni Lot idi adda riri ti nagbaetan iti Sodoma ken dadduma a siudad, insalakan ni Abraham ken dagiti tattaona ida.
Saan a nabayag kalpasan dayta, ti Sodoma ken Gomorra ket dinadadael ti Dios gapu iti kinadangkes dagiti tattao nga agnaed sadiay.

Gosen

Ti Gosen ket ti nagan iti rehion ti daga a masarakan idiay amianan a paset iti pagillian ti Egipto.

Idi agturturay ni Jose idiay Egipto, ti amana ken kakabsatna ken dagiti pamiliada ket napan nagnaed idiay Gosen tapno malibasan ti panagbisin idiay Canaan.
Isuda ken dagiti kaputotanda ket nagnaed idiay Gosen iti nasurok nga uppat a gasut (400) a tawtawen kalpasanna, tinagabu ida ni Faraon nga Egipcio.
Idiay ruar ti Gosen a tinulongan ni Moises dagiti tattao iti Israel nga aglibas iti daytoy a panagtagabu dagiti Egipcio.

Grecia

Idi tiempo ti Baro a Tulag, ti Grecia ket maysa a probinsia iti Imperio ti Roma.

Kas ti kadagitoyen nga al-aldaw a pagilian ti Grecia, masarakan daytoy iti peninsula a naibedden babaen kadagiti Baybay Mediterranian, Aegean, ken Ionian.
Adu nga iglesia ti naipatakder idiay Grecia bayat ti umuna a siglo, sumagmamano kadagitoy ket ti iglesia nga inrugi ni apostol Pablo kadagiti siudad ti Corinto, Tessalonica, ken Filipos.
Dagiti tao a naggapu iti Grecia ket maawagan a Griego. Adda met dagiti adu a tattao manipud iti dadduma a probinsia ti Roma a Griego ti pagsasaoda, karaman dagiti sumagmamano a Judio.

Griego, Grecia

Idi tiempo panawen iti Baro a Tulag, ti Griego ket isu ti pagsasao iti Grecia ken iti amin nga Imperio iti Roma; naisurat iti pagsasao a Griego dagiti kauunaan a Baro a Tulag.

Ti balikas a "Griego" ket nausar met idiay Biblia no dadduma tapno dakamatenna ti sapasap iti maysa a tao a saan a Judio. Daytoy ti gapuna nga iti dayta a tiempo, kaaduan a tattao a saan a Judio idiay Imperio ti Roma ket agsasao iti Griego, uray no nagdudumada iti pagillian. Kas pangarigan iti daytoy ket ti Syro-Fenicia a babai iti Marcos 7.
No nausar iti kastoy a wagas, para kadagiti dadduma a saan a Judio, sabali pay a wagas tapno ipatarus ti "Griego" ket mabalin a "Hentil" wenno "saan a Judio."
Ti "Grecia" a Judio ket ti Judio nga agsasao ti Griego ken dimmakkel iti sursuro dagiti Griego. Ti dadduma a patarus ti Ilokano ket us-usarenda daytoy a balikas a "Hellenestic" a kas iti pannakailetraan iti sao a Griego. [TA: transliteration] Daytoy ket kasupadi iti "Hebraic" a Judio, nga isu laeng ti agsasao ti Hebreo.

Habakkuk, Habakuk

Ni Habakuk ket maysa a propeta idiay Daan a Tulag, nga nagbiag bayat iti panagturay ni Ari Joakim iti Juda.

Insurat daytoy a profeta ti libro ti Habakuk sakbay a nakemmeg dagiti taga-Babilonia iti Jerusalem idi agarup innem a gasut sakbay ni Cristo (600 BC).
Kaaduan nga impadto ni Habakuk ket maipapan kadagiti Caldeo (dagiti taga-Babilonia) ken isu iti immuna nga kinadkaddua ni profeta a Jeremias.
Maysa kadagiti kabibilegan nga imbaga ni Habakuk ket: "ti nalinteg a tao ket agbiag babaen iti pammatina."

Hageo

Ni Hageo ket profeta iti Juda kabayatan iti tiempo idi dagiti Judio ket nagsublida idiay Israel kalpasan iti pannakaibaludda idiay Babilonia.

Kabayatan iti tiempo idi nagipadpadto ni Hageo, nagturay ni Ari Uzzias iti Juda.
Binagbagaan ni Hageo dagiti Judio tapno rugianda a bangunen manen ti templo.
Ti libro ni Haggeo ket profeta a paset iti Daan a Tulag a nangisurat kadagiti ababa wenno bassit a kasuratan.

Ham

Ni Ham ket maikadua kadagiti tallo nga anak ni Noe a nadakamat idiay Daan a Tulag.

Kabayatan iti sangalubongan a layus a nanglipus iti lubong, ni Ham ken dagiti kakabsatna a lallaki ket kadua ni Noe idiay uneg iti daong, agraman dagiti assawada.
Kalpasan iti layus, iti naminsan ket saan nga niraem wenno pinadayawan ni Ham iti amana a ni Noe. Kas nagbanaganna, inlunod ni Noe ni Canaan nga anak ni Ham ken amin nga kaputotanna, a nagbalin a dagiti Cananeo.

Hamat, Bessang Hamat

Ti Hamat ket maysa nga napateg a siudad idiay makin-abagatan iti Syria, nga abagatan iti Canaan. Kadagitoy nga aldaw ti naganna daytoy a siudad ket Hama.

Ti nagan a "Bessang Hamat" ket dakamatenna ti pagnaan a bantay nga asideg iti siudad iti Hamat.
Ipatarus dagiti dadduma nga patarus ti "Bessang Hamat" a kas "pagserkan iti Hamat."
Dagiti "Hamateo" ket nagtaud manipud iti anak ni Noe a ni Ham ken iti apokona a ni Canaan.
Inabak ni Ari David ti kabusor ni Ari Tou iti Hamat, nga isu iti gapuna a nasayaat ti langen-langenda.
Ti Hamat ket maysa kadagiti siudad a kamalig wenno kamarin ni Ari Solomon a nakaidulinan dagiti adu a pakasapulan.
Idiay Hamat iti nangpatayan ni Ari Nabucadnezar ken ni Ari Zedekias ken isu iti nakatiliwan ni Ari Joacaz babaen iti faraon iti Egipto.

Hamor

Ni Hamor ket kaarruba ni Jacob nga saan a Judio.

Kalpasan a nagsubli ni Jacob iti bukodna nga daga a kadduana dagiti assawana ken an-annakna, gimmatang iti daga a pakaipunponan iti pamiliana manipud iti anak a lalaki ni Hamor.
Rinames ti anak ni Hamor a ni Sekem ni Dina nga anak a babae ni Jacob, ket nagibales dagiti kakabsatna a lallaki ken ni Hamor ken kadagiti pamiliana.

Hananias

Idiay libro ni Daniel, ni Hananias ket maysa a masirib nga agtutubo a Hebreo a naipan idiay Babilonia kabayatan iti panawen iti pannakabaludda. Mabigbigbig isuna a nasayaat iti naganna a Sedrac.

Dagiti taga-Babilonia ti nangited iti saad a kas adipen ti ari maigapu iti kinalaing ti kababalinna ken gapu Iti inted ti Dios kenkuana a kabaelan.
Ni Hananias ket naikkan iti sabali a nagan a Sedrak babaen Iti ari ti Babilonia.
Iti denna dagiti kakaduana nga Judio, ni Sedrak ket naitappuak iti apuy idiay uneg iti pugon gapu ta nagkedkedanda nga agdayaw iti ari. Impakita ti Dios iti pannakabalinna babaen iti panangsalaknibna kadakuada manipud iti pannakadadael wenno pannakadangran.
Adda sabali a saan unay a mabigbig a lallaki nga agnagan ti Hananias iti sumagmamano a paset iti Daan a Tulag.
Maysa a tao nga agnagan iti Hananias ket saan a pudno a profeta kabayatan iti tiempo ni profeta nga Jeremias.

Haran

Ni Haran ket ub-ubing a kabsat ni Abraham ken isu ti ama ni Lot.

Haran met laeng ti nagan iti ili a nagnaedan ni Abram ken iti pamiliana iti apagbiit, bayat iti panagdaldalyasatda manipud iti siudad ti Ur nga agturong iti daga ti Canaan.

Hebron

Ti Hebron ket siudad a masarakan idiay nangato ken nabato a turturod nga agarup duapulo a milya ti abagatan manipud iti Jerusalem.

Ti siudad ket naibangon idi agarup 2,000 B.C. bayat ti tiempo ni Abram. Nadakamat ti adu a daras iti pakailawlawagan ti pakasaritaan(history) a naited idiay Daan a Tulag.
Ti Hebron ket adda napateg unay a pasetna iti biag ni Ari David. Dagiti dadduma nga annakna a lalaki, karaman ni Absalom ket naiyanak idiay.
Ti siudad ket dinadael dagiti Romano idi agarup 70 A.D.

Herodes Antipas

Ni Herodes Antipas ket Romano nga agturay iti Judea idi tiempo ni Jesus. No dadduma isuna ket nadakamat a kas "Ari Herodes" uray no saan met isuna a pudno nga ari.

Adda met sumagmamano a tattao nga agnagan ti "Herodes" idiay Biblia. Ti Natakneng nga Ari Herodes ket ama ni Herodes Antipas. Siguraduen a nalawag a dagitoy dua a tao ket agsabali.
Ni Hedrodes Antipas ket inturayanna ti maysa ti kakapat iti Imperio ti Roma, ket isu nga inawaganda met isuna iti "ni Herodes a Tetraka."
Ni Antipas ket ti Herodes a nangted ti bilin a mangpatay ken ni Juan a Maammuniag babaen iti panangpugot ti ulona.
Isuna met laeng ti Herodes a nagsaludsod ken ni Hesus sakbay iti pannakailansana iti krus.

Herodias

Ni Herodias ket asawa ni Ari Herodes (Antipas) idiay Judea bayat ti tiempo ni Juan a Mammunniag.

Ni Herodias ket umuna nga asawa ti kabsat ni Herod a ni Felipe ngem saan a nainkalintegan nga inasawa ni Herodes.
Tinubngar ni Juan a Mammunniag ni Herodes ken ni Herodias iti saan a nainkalintegan a panagasawada. Gapu iti daytoy, imbalud ni Herodes ni Juan ket dimteng ti tiempo a pinaputedna ti ulona.

Heteo

Dagiti Heteo ket dagiti kaputotan ni Ham babaen iti anakna a ni Canaan. Nagbalinda a dakkel nga imperio a masarakan iti nga iti agdama nga aldaw ket isu ti Turkey ken amianan a paset ti Filistia.

Dagiti Heteo ket masansan nga isuda ti pangta kadagiti Israelita, iti naimpisikalan man ken iti naespirituan.
Ginatang ni Abraham ti maysa a paset ti sanikua a manipud ken ni Efron a Heteo tapno itabonna ti natay nga asawana a ni Sarah iti rukib nga adda sadiay. Kamaudiananna, ni Abraham ken dagiti sumagmamano a kaputotanna ket naitabon iti dayta a rukib.
Nagladingit dagiti nagannak ni Esau idi inasawana dagiti dua a babbai a Heteo.
Maysa kadagiti lallaki a mamaingel a soldado ni David ket agnagan ti Urias a Heteo.
Sumagmamano kadagiti ganganaet a babbai nga adda iti "harem" ni Solomon ket Heteo. Binaw-ing dagitoy a babbai ti puso ni Solomon manipud iti Dios gapu kadagiti palso a dios a nagrukbabanda.

Heveo

Dagiti Heveo ket maysa kadagiti pito a kangrunaan a bunggoy dagiti tattao nga agnanaed idiay daga ti Canaan, idi indauloan ni Josue dagiti Israelita a mangtagikua iti dayta a daga.

Nagtaud dagiti Heveo manipud iti anak a lalaki ni Noe a ni Ham.
Naallilaw dagiti Israelita idi nagaramidda iti katulagan kadagiti Heveo imbes a parmikenda koma ida.
Rinames ni Sikem a Heveo ni Dina nga anak ni Jacob, ket pinapapatay dagiti kakabsatna dagiti adu a Heveo a kas bales.

Hezekias

Ni Hezekias ket maika-sangapulo ket tallo nga ari ti pagarian iti Judea. Isuna ket ari a nagtalek ken nagtulnog iti Dios.

Saan a kas iti amana a ni Ahaz a nagbalin a dakes nga ari, ni Ari Hezekias ket inrugina ti nadiosan a panagbaliw babaen ti panangikkat iti panagrukbab kadagiti didiosen iti Judea.
Idi napasnek a nagkararag ni Hezekias, pinaimbag isuna ti Dios iti nakaru a sakitna ken napalubosan isuna nga agbiag iti sangapulo ket lima pay a tawtawen.
Kas pagilasinan ken ni Hezekias a daytoy ket mapasamak, pinasanod ti Dios ti anniniwan iti init.

Hilkias

Ti Hilkias ket nagan ti kangatoan a padi bayat ti panagturay ni Ari Josias.

Idi tartarimaanenda diay templo, nasarakan ni Hilkias a kangatoan a padi ti Libro ti Linteg ket inbilinna a maipan daytoy ken ni Ari Josias.
Kalpasan a naibasa kenkuana ti Libro ti Linteg, ni Josias ket nagladingit ken gapu iti dayta, pinagdaydayawna manen dagiti tattao iti Juda kenni Yahweh ken nagtulnog kadagiti lintegna.
Ti sabali a lalaki nga agnagan Hilkias ket ti anak ni Eliakim ken nagtrabaho idiay palasio bayat ti tiempo ni Ari Hezekias.

Horeb

Ti Bantay Horeb ket maysa a nagan para iti Bantay Sinai, ditoy ti nangtedan ti Dios iti dua a tapias ti bato ken ni Moises a nakaisuratan dagiti sangapulo a bilin.

Ti Horeb ket isu ti lugar a nakakitaan ni Moises iti sumsumged a bassit a kayu idi banbantayanna dagiti karnero.
Ditoy pay ti lugar a nangibagaan ti Dios ken ni Moises nga baotenna ti maysa a bato tapno mangipaay iti danum para kadagiti mawaw nga Israelita idi agalla-allada idiay disierto.
Saan nga ammo ti mismo a pakasarakan iti daytoy a bantay, ngem mabalin nga adda iti abagatan a paset iti Sinai Peninsula.
Sumagmamano kadagiti iskolar ti mangipagarup a ti "Horeb" ti usto a nagan ti kabanbantayan ti "Bantay Sinai" wenno "kabanbantayan ti Sinai" sigun iti disso nga ayanna idiay disierto ti Sinai.

Iconio

Ti Iconio ket siudad iti abagatan a tengnga ti Asia "Minor" (ita ket ti pagilian ti Turkey).

Ti Iconio ket masarakan kadagitoy nga al-aldaw nga isu ita ti siudad ti Konia.
Idi da Pablo ken Bernabe ket pinapanaw dagiti Judio manipud ti rehion iti Antiokia kalpasan ti naballigi a ministerioda kadagiti Hentil idiay Antiokia iti umuna a panagdalysat iti nakibaonanda, napanda idiay Iconio.
Dagiti saan a namati a Judio ken Hentil idiay Iconio ket pinanggepda a batoen ni Pablo ken dagiti katrabahona, ngem nakalibasda iti asideg a siudad ti Listra. Kalpasanna, dagiti tattao manipud Iconio ken Antiokia ket immay idiay Listra ken dinuruganda met dagiti tattao idiay tapno batoenda ni Pablo.

Isaac

Ni Isaac ket isu ti inkari ti Dios nga anak nga ited na kenni Abraham ken Sara uray nataenganda unayen.

Inkari ti Dios a ti inaramidna a tulag ken ni Abraham ket maituloy ken ni Isaac ken ti amin a kaputotan ni Isaac inggana ti agnanayon.
Pinadas ti Dios ti pammati ni Abraham idi imbagana nga idatonna ni Isaac kenkuana.
Ti anak ni Isaac a ni Jacob ket addaan iti sangapulo ket dua nga anak. Dagiti nagbalin a kaputotanna ket isu ti nagbalin a sangapulo ket dua a tribu ti nasion nga Israel.
Ti kayatna sawen ti Isaac ket "nagkatawa isuna." Idi imbaga ti Dios a maadaanda ti anak ken ni Sarah, nagkatawa isuna gapu ta agpadada a nataengan unayen.

Isaias

Ni Isaiah ket profeta ti Dios.

Nangisurat ni Isaias kadagiti adu a padpadto maipapan iti Israel a napasamak bayat a sibibiag pay isuna.
Nabigbig ni Isaias babaen kadagiti padtona nga insuratna maipapan ti Mesias nga nagbalin a pudno kalpasan dagiti pitu-gasut a tawen idi a nagbiag ni Jesus ditoy daga.
Ni Jesus ken dagiti adalanna ket inusarda dagiti padto ni Isaias tapno mangisuroda kadagiti tattao maipapan iti Mesias.
Ti libro ni Isaias ket maysa kadagiti kangrunaan a libro iti Biblia.

Ismael

Ni Ismael ket anak ni Abraham ken ni Hagar, nga adipen ni Sara.

Ti kayat a sawen ti nagan nga Ismael ket, "dinengngeg ti Dios."
Inawat ni Ismael ti pagimbagan ti nadiosan a kari nga naaramid ken ni Hagar maipapan kenkuana ken ti masakbayanna.
No pay kasta, saan a ni Ismael ti pakaaramidan ti kari ti Dios ken ni Abraham a tunpalenna nga paaduen ti kaputotanna a kas bibituen.

Issacar

Ni Issacar ket ti maika-siam nga anak a lalaki ni Jacob, dayta ket ni Israel.

Isuna ket anak ti adipen a babai ni Lea, nga inkabbalay ni Jacob.
Ti tribu ni Issacar ket maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel.

Jacob, Israel

Ni Jacob ket ti inaudi kadagiti singin nga anak da Isaac ken Rebecca.

Ti kayatna a sawen ti nagan ni Jacob ket "manangallilaw".
Ni Jacob ket tuso ken manangallilaw. Nakabirok isuna kadagiti wagas tapno alaenna dagiti kalintegan a tawid ti inauna nga anak ken ti bendision manipud iti inauna a kabsatna, a ni Esau.
Ni Esau ket nakaunget ken pinanggepna a patayen ni Jacob, isu nga pinanawan ni Jacob ti pagnanaedanna. Ngem kalpasanna ket nagsubli isuna ken nakipagbiag a natalna iti kabsatna.
Sinukatan ti Dios ti nagan ni Jacob iti Israel, a ti kayatna a sawen ket, "nakipaggabo isuna iti Dios."
Pinagtalinaed ti Dios ti katulaganna kenni Abraham ken kadagiti kaputotanna babaen kadagiti annak ni Abraham, ni Isaac, ken ti anak ni Isaac, a ni Jacob.
Addaan ni Jacob kadagiti sangapulo ket dua nga anak. Dagiti kaputotanda ti nagbalin a sangapulo ket dua a tribu ti Israel.

Jafet

Ni Jafet ket maysa kadagiti tallo nga anak a lalaki ni Noe a nadakamat idiay Daan a Tulag.

Bayat iti layus iti sangalubongan a nanglayus iti buo nga lubong/nanglapunos iti sangalubongan, ni Jafet ken dagiti dua a kabsatna a lallaki ket kadua ni Noe idiay daong, kaduada dagiti assawada.
Daytoy ket saan a nalawag no isuna wenno saan ti kaubingan wenno ti kalakayan kadakuada nga agkakabsat.

Jebuseo

Dagiti Jebuseo ket tribu idiay daga ti Canaan, a nagtaud manipud iti lalaki a managan ti Jebus.

Napagballigian ni Jebus ti lakay a siudad ti Jerusalem ket insurotna daytoy iti naganna, isu a naawagan daytoy iti "Jebus" iti apagkanito. Saan a nagbayag iti nagan ket naisubli manen iti sigud.
Ni Melkisedec, ti padi nga ari iti Daan ken Baro a Tulag, ket nagtaud kadagiti Jebuseo.

Jefte

Ni Jefte ket mannakigubat manipud Galaad a nagserbi a kas ukom, wenno mangituray iti Israel.

Ni Jefte ket mabigbig idiay Hebreo 11:32 a kas maysa kadagiti kangatoan a nangwayawaya kadagiti tattaona.
Inispalna dagiti Israelita manipud kadagiti Ammonita ken indauloanna dagiti tattaona tapno abaken dagiti Efraimita.
Nupay kasta, ni Jefte ket nangaramid iti kinamaag, inapurana ti nagkari iti Dios a nagbanag kenkuana iti panangidaton iti anakna a babai.

Jehoram

Ti nagan a Jehoram ket nagan dagiti dua nga agsabali nga ari idiay Daan a Tulag.

Ti maysa ket anak ni Jehosafat ken nagbalin nga ari iti Juda.
Ti maysa nga Jehoram ket anak ni Ahab ken nagbalin nga ari iti Israel. Daytoy nga ari ket mabigbig a kas "Joram."

Jehosafat

Ti nagan a Jehosafat ket nagan ti dua a lallaki idiay Daan a Tulag.

Ti mabigbig unay a tao nga maawagan iti daytoy a nagan ket ni Ari Jehosafat nga isu iti maikauppat nga ari nga agturay iti entero a pagarian ti Juda.
Insublina ti kapia iti nagbaetan ti Juda ken Israel, ken dinadaelna dagiti altar dagiti palso a dios.
Sabali pay nga managan iti Jehosafat ket iti mangaywan a katinnulong da Ari David ken Ari Solomon.

Jehoyakin

Ni Jehoyakin ket maysa kadagiti ari a nagturay iti pagarian a Juda.

Nagbalin nga ari ni Jehoyakin idi agtawen isuna iti sangapulo ket walo. Tallo nga bulan laeng ti panagturayna ket kalpasan dayta natiliw isuna dagiti soldado a taga-Babilonia ket impanda idiay Babilonia.
Bayat iti apagbiit a panagturayna, nagaramid iti nadakes a banbanag ni Jehoyakin a kas iti inaramid ti apongna a ni Ari Manases ken ti amana a Ari Joakim.

Jehu

Jehu ti nagan ti dua a lalaki idiay Daan a Tulag.

Ti maysa a lalaki nga agnagan iti Jehu ket profeta bayat ti panagturay ni Ahab nga Ari ti Israel ken Ari Jehosafat iti Juda.
Adda met iti heneral nga managan iti Jehu a nagbalin nga ari iti Juda ken nagturay iti duapulo ken walo a tawen.
Pinapatay amin ni Jehu dagiti kakabagian ti sigud nga Ari Ahab, karaman ti nadakes a reyna, a ni Jesebel.
Pinapatayna met dagiti dua a nadakes nga ari a kabagian ni Ahab: da Joram iti Israel ken Ocozias iti Juda.

Jeremias

Ni Jeremias ket profeta iti Dios idiay pagarian ti Juda.

Kas kadagiti kaaduan a propeta, masansan a ballaagan ni Jeremias dagiti tattao a dusaen ida ti Dios kadagiti basbasolda.
Impadto ni Jeremias a tiliwen dagiti taga-Babilonia ti Jerusalem, isu nga sumagmamano kadagiti tattao iti Juda ket nakaunget. Isu nga impanda isuna iti bubon a natianan ket imbatida isuna tapno matay. Ngem imbaon ti ari ti Juda dagiti babaonen tapno ispalenda ni Jeremias manipud iti bubon.

Jeroboam

Ni Jeroboam ket kaunaan nga ari iti amianan a pagarian ti Israel. Inturayanna dagiti sangapulo a tribu ti Israel nga immalsa ken simmina manipud abagatan a tribu iti Juda ken Benjamin.

Maysa kadagiti nagbalin nga opisial ni ari Solomon ket ni Jeroboam nga immalsa a maisuppiat iti ari a gapuanan ti pannakagudua dagiti sangapulo a tribu ti Israel, a nagudua iti dua a nagsabali nga tribu.
Ni Jeroboam ket nadakes unay nga ari. Inaramidna dagiti didiosen ken inallukoyna dagiti tattao iti pagarian nga Israel tapno dayawenda ida, imbes nga agrukbabda koma ken ni Yahweh idiay Templo ti Jerusalem.
Dadduma kadagiti ari iti pagarian nga Israel ket sinurotda ti nadakes nga inaramid ni Jeroboam.

Jerusalem

Ti Jerusalem ket ti kaunaan a siudad dagiti Canaanita a saan a nagbayag ket nagbalin a kangrunaan no maipapan iti politika ken kinapateg dagiti relihion iti Israel. Nagtalinaed latta daytoy a kangrunaan a siudad ti Israel iti agdama.

Ti siudad ti Salem idiay Daan aTulag ket mabalin a kapada a kas siudad iti Jerusalem. Agpada dagiti nagan ket adda iti nairamut a kaipapananna a "kapia."
Indaton ni Abraham ti anakna a ni Isaac idiay Bantay ti Moria a paset iti siudad ti Jerusalem.
Innala ni Ari David ti Jerusalem manipud kadagiti Jebuseo ket inaramidna daytoy a kangrunaan a siudadna.
Nagipatakder ni Solomom nga anak ni David ti kaunaan a templo iti Bantay Moria idiay Jerusalem.
Dinadael dagiti taga-Babilonia iti Jerusalem, ngem kalpasan iti pitopulo a tawen ket impalubos ti Dios nga agsublida ken ipatakder manen ti siudad.
Gapu ta masarakan ti templo idiay, ti Jerusalem ti sentro para iti panagramrambak ti kadakkelan a fiesta dagiti Judio.
Idiay Baro a Tulag, naidaton ni Jesus a kas maladaga idiay templo iti Jerusalem, ken no sadino a naipan isuna tapno usigen ken dusaen tapno matay idiay krus.
Kalpasan a nagungar ni Jesus, ti Jerusalen ti maysa kadagiti immuna a lugar a nangipaayanna iti tiempona a kadua dagiti adalanna sakbay a nagsubli isuna idiay langit.
Agsipud ta masarakan ti Jerusalem kadagidiay bambantay iti Israel, kadaywan nga dagiti tattao ket dakamatenda no mapanda iti Jerusalem a kas "sumang-at idiay Jerusalem."

Jesse

Ni Jesse ket apoko ni Boaz ken isuna ti ama ni Ari David.

Ni Jesse ket nagtaud iti ili ti Betlehem ken tribu iti Juda.
Nangted ni Isaias ti atiddug a padto maipapan iti maysa kadagiti kaputotan ni Jesse.
Ni Jesus ket kaputotan ni Jesse a nangipatungpal iti dayta a padto.

Jetro, Reuel

Dagiti nagan a Jetro ken Reuel ket agpada a nausar tapno dakamatenna ti ama ni Sefora nga asawa ni Moises.

Idi nagpastor ni Moises idiay daga ti Midian, naamammona ti Midianita a lalaki nga agnagan iti Reuel, a dagiti annakna a babbai ket agpapainom kadagiti karneroda iti ayan iti bubon sadiay.
Inasawa ni Moises ni Sefora, maysa kadagiti annak a babai ni Reuel.
Naglabas iti adu a tawen, ni Reuel ket naawagan met a Jetro, a napan ken ni Moises idi agalla-alla dagiti Israelita idiay let-ang.
Iti daytoy a gundaway, ni Jetro ket nadakamaten a kas padi.
Nangited ni Jetro iti nasayaat a pammagbaga ken ni Moises no kasano a matulongan isuna dagiti dadduma a mangikeddeng iti aramiden dagiti tattao.
Nailista idiay Daan a Tulag ti dua a lallaki nga agnagan iti Reuel, karaman iti maysa kadagiti annak ni Esau. Sumagmamano a mangipatpatarus ket inkeddengda nga adda iti nagdumaanna iti panangiletra iti nagan dagitoy a lallaki, tapno nalawag a nagdumada a tao.

Jezebel

Ni Jezebel ket nadangkes nga asawa ni Ari Ahab iti Israel.

Dinurogan ni Jezebel ni Ahab ken dagiti sumaganad nga Israel nga agdayawda kadagiti didiosen.
Pinapatayna met ti adu a propeta ti Dios.
Ni Jezebel ti gapuanan ti pannakatay ni Nabot nga awan basolna a lalaki, tapno takawen ni Ahab ti kaubasan ni Nabot.
Kamaudiananna, napapatay ni Jezebel gapu kadagiti dakes a banbanag nga inaramidna. Impadto ni Elias no kasanonto ti pannakatay ni Jezebel ket napasamak nga apagiso no ania iti naipadto.

Jezreel

Jezreel ti nagan ti maysa a napateg a siudad ti Israel idiay masakupan ti tribu ti Issacar, a masarakan idiay abagatan-laud iti Naapgad a Baybay. Dagiti sumagmamano nga ari ti Israel ket adda ti palasioda sadiay.

Ti siudad ti Jezreel ket maysa kadagiti adda idiay pungto ti laud idiay Tanap ti Meggido, a maaw-awagan met iti Tanap ti Jezreel.
Ti kaubasan ni Nabot ket masarakan idiay Jezreel, nga asideg iti palasio ni Ari Ahab. Sadiay ti nangipadtoan ni profeta Elias iti maibusor ken ni Ahab.
Napapatay idiay Jezreel ti dakes nga asawa ni Ahab a ni Jezebel.
Adu dagiti napapateg a pasamak a naaramid ditoy a siudad, pakairamanan dagiti sumagmamano a gubgubat.

Joab

Ni Joab ket maysa a napateg a mangidadaulo iti armada ni Ari David iti entero a panagturayna.

Sakbay a nagbalin nga ari ni David, ni Joab ket siguden a maysa kadagiti napudno a pasurot ni David.
Iti saan a nagbayag, kabayatan ti panagturay ni David a kas ari ti Israel, ni Joab ti nagbalin a pangulo dagiti soldado ni Ari David.
Zeruyas ti nagan iti ina ni Joab, a maysa kadagiti kabsat a babai ni Ari David. Isu a kaanakan ni David ni Joab.
Idi liniputan ni Absalom nga anak ni David isuna babaen iti panangpadasna a panangagaw iti trono ti amana, pinapatay ni Joab ni Absalom tapno masalaknibanna ti ari.
Ni Joab ket narasuk unay a mannakigubat ken pinapatayna ti adu a tattao a kabusor ti Israel.

Joakim

Ni Joakim ket dakes nga ari a nagturay iti pagarian ti Juda, nangrugi idi agarup 608 B.C. Isuna ket anak ni Ari Josias. Ti immuna a naganna ket Eliakim.

Sinukatan ni Neco a faraon nga taga-Egipto ti naganna nga Eliakim iti Joakim ken inaramidna isuna nga ari iti Juda.
Pinilit ni Neco niJoakim nga agbayad iti nangina a buis iti Egipto.
Kalpasan idi a niraut ti Juda ni Ari Nebucadnesar, ni Joakim ket maysa a nairaman kadagiti natiliw a naikuyog idiay Babilonia.
Ni Joakim ket awanan dios a nangidaulo nga umadayo ken ni Yahweh dagiti taga-Juda. Ni Jeremias a propeta ket nagsao iti padto a maibusor kenkuana.

Joas

Joas ti nagan dagiti sumagmamano a lallaki iti Daan a Tulag.

Ti maysa pay nga agnagan iti Joas ket isu ti ama ni Gideon a nangisalakan kadagiti Israelita.
Sabali pay a lalaki a managan Joas ket maysa a kaputotan ti inaudi nga anak ni Jacob, a ni Benjamin.
Ti mabigbigbig unay a managan Joas ket nagbalin nga ari ti Juda, iti tawenna a pito . Anak isuna ti napapatay nga ari ti Juda a ni Ocozias.
Gapu ta ubing unay, naisalakan ni Joas manipud iti pannakapapatayna koma, babaen iti panangilemmeng kenkuana ti ikitna inggana a naan-anay a dimmakkel isuna tapno makoronaan a kas ari.
Iti rugrugi ti panagturayna, nagtulnog ni Ari Joas iti Dios. Ngem idi saan a nagbayag, saanen a nagtulnog iti Dios ket rinugian manen dagiti Israelita ti nagrukrukbab kadagiti didiosen.
Kalpasan a nasugatan iti pannakigubat, naliputan ken napapatay ni Ari Joas babaen kadagiti dua nga opisial a nagtrabaho kenkuana.
Laglagipen a daytoy nga ari ket naiduma manipud iti ari ti Israel a ni Ari Jehoas a nagturay iti agpada a tiempo ken panawen.

Job

Ni Job ti lalaki nga iladladawan ti Biblia nga awan pakababalawan ken nalinteg iti imatang ti Dios. Mabigbig isuna gapu iti panagtultuloy ti pammatina iti Dios uray iti tiempo ti nakaru a panagsagaba ken panagladingitna.

Naipagarup a nagbiag ni Job iti sumagmamano a tiempo kalpasan ti pannakalayus ti sangalubongan idi tiempo ni Noe ken sakbay ti tiempo ni Abraham.
Mabalin a nasurok a dua a gasut ti tawen ni Job idi natay isuna.
Ti libro ni Job idiay Biblia ket ibagana ti maipapan kadagiti panagsagaba ni Job gapu kadagiti adu a nakaru a panagsagaba a paspasamak iti biagna. Ibagana pay no kasano ti panangsangona ken dagiti sabali pay kadagita a panagsagaba, kas iti implano ti Dios a kas nangato a Namarsua ken mangituray iti sangalubongan.
Kalpasan amin dagiti didigra, kamaudiananna insubli ti Dios ken ni Job ti dakkel a bendision agraman dagiti pamilia ken kinabaknang.

Joel

Joel ti nagan ti maysa a profeta a nangisurat ti maysa a libro idiay Daan a Tulag. Ti libro ni Joel ket maysa kadagiti sangapulo ket dua a kaababaan a libro nga insurat dagiti profeta ken masarakan iti maud-udi a paset ti Daan a Tulag.

Ti laeng pakaammo a ammomi a maipapan iti kabibiag ni profeta a Joel ket ti nagan ti amana a Petuel.
Manipud iti linaon ti librona, mabalin a nangipadto ni Joel idiay Juda, nga isu ti abagatan a paset ti pagarian iti Israel.
Saan a nalawag no ania a tawen a nagbiag ken nagipadto ni profeta Joel, ngem sigun iti linaon ti librona, impagarup dagiti dadduma nga idi tiempo ti panagturay ni Ari Joas.
Inadaw ni apostol Pedro ti kasabana manipud iti libro ni Joel iti kaaldawan ti Pentecostes.
Adda met sabali a lallaki iti Biblia nga agnagan iti Joel. Kaykayat dagiti dadduma a pagsasao nga isurat dagiti naganda a naiduma bassit tapno nalawag nga isuda ket agsinnabali a tattao.

Jonas

Ni Jonas ket maysa a Hebreo a profeta idiay Daan a Tulag.

Ti libro ni Jonas ket ibagbagana ti maipapan iti panangibaon ti Dios ken ni Jonas idiay Nineve.
Imbaga ti Dios ken ni Jonas a mapan idiay Nineve ket ibagana kadagiti tattao sadiay nga agbabawida kadagiti basbasolda.
Nagkedked ni Jonas ket naglugan iti maysa barko a mapan iti sabali a pagilian.
Intappuak dagiti lallaki ni Jonas iti baybay ket inalun-on ti dakkel nga ikan isuna.
Nagtalinaed ni Jonas iti uneg ti tian wenno buksit ti ikan iti tallo nga aldaw.
Napan ni Jonas idiay Nineve ket kinasabaanna dagiti tattao, ket nagbabawida kadagiti basbasolda.

Jonatan

Ti nagan a "Jonatan" ket adu a daras a naibaga idiay Daan a Tulag. Ti kayatna a sawen daytoy ket "nangted ni Yahweh."

Ti mabigbigbig a lalaki nga agnagan ti Jonatan ket ti anak ni Ari Saul. A nasinged a gayyem ni David.
Dagiti sabali a nainaganan iti Jonatan idiay Daan a Tulag ket mabalin a karaman: ti apoko ni Moises; ti kaanakan ni Ari David; ti anak ni Abiatar a padi, a nagserbi ken ni David; ti katinnulongan iti balay a nakaibaludan ni profeta Jeremias; ken adu pay..

Joppe

Idi tiempo ti Biblia, ti siudad ti Joppe ket maysa a kapapatgan a pagsasabatan ti adu nga agtagilako ken pagsangladan a masarakan idiay Baybay Mediterranean, nga agarup tallo pulo a milia iti amianan-laud ti Jerusalem.

Ti nagkauna a Joppe ket ti siudad ti Jaffa kadagitoyen nga aldaw, nga itan ket paset ti siudad ti Tel Aviv.
Idiay Daan a Tulag, ti siudad ti Joppe ti nagbangkaan ni Jonas nga agturong idiay Tarsus.
Iti Baro a Tulag, idiay Joppe met laeng ti nangbiagan ni Pedro iti maysa a babai a Kristiano a managan Tabita.

Joram

Ni Joram ket mabigbig met laeng a kas Jehoram, nga ari ti Israel, nga anak da Ahab ken Jezebel.

Nagturay ni Ari Joram iti agpada a tiempo a kas iti panagturay ti sabali pay a managan Jehoram, nga ari ti Juda.
Dakes nga ari ni Joram a nagrukbab kadagiti didiosen ken isu ti nakaigapuan ti panagbasol ti Israel.

Jose (BT)

Ti naidagaan nga ama ni Jesus ket ni Jose a nangpadakkel kenkuana a kas anakna.

Ni Jose ket kaputotan ni Ari a David.
Ni Jose ket naitulag a maikasar iti maysa a birhen nga agnagan Maria, a pinili ti Dios nga agbalin nga ina ni Jesus a Mesias.
Imbaga ti anghel ken ni Jose nga ti Espiritu Santo ket nangaramid ti nakaskasdaaw, a ni Maria ket agsikogto, ket dayta anak ni Maria ket ti Anak ti Dios.
Namati ni Jose iti anghel ket nagtulnog iti Dios babaen ti panangalana ken ni Maria a kas asawana.
Pinagtalinaed ni Jose a birhen ni Maria agingga a maiyanak ni Jesus.

Jose (DT)

Ni Jose ket maikasangapulo ket maysa nga anak ni Jacob ken ti immuna nga anak a lalaki ni Raquel nga inana.

Ni Jose ti kaykayat nga anak ni tatangna isu nga dagiti kakabsatna ket umapalda kenkuana; inlakoda isuna tapno agbalin nga adipen.
Adu ti naglabasan ni Jose a rigrigat, karaman ti panagbalinna nga adipen ken pannakabaludna idiay Egipto, ngem nagtalinaed isuna a napudno iti Dios.
Inkabil isuna ti Dios iti maikadua a kangatoan a saad ti turay idiay Egipto ken inaramat ti Dios isuna tapno maisalakan ti Egipto, ken ti pamilia ti amana, manipud ti panagbisin.

Josias

Ni Josias ket maysa a nadiosan nga ari a nagturay iti pagarian ti Juda iti tallo pulo ket maysa a tawen. Nagaramid kadagiti adu a banbanag tapno mapabileg dagiti tattao ti Juda nga agbabawi ken agdaydayaw ken ni Yahweh.

Kalpasan a napapatay ni Ari Amon nga amana, nagbalin nga ari ti Juda ni Josias idi agtawen isuna iti walo.
Iti maikasangapulo ket walo a tawen ti panagturayna, binilin ni Ari Josias ni Hilkias, a kangatoan a padi tapno ipatakderda manen ti templo iti Apo. Kabayatan a maar-aramid daytoy, nasarakanda dagiti libro ti Linteg.
Idi naibasa dagiti libro ti Linteg ken ni Josias, nagladingit isuna gapu iti panagsukir dagiti tattaona iti Dios. Isu nga imbilinna nga amin a lugar nga ayan ti pagdaydayawan kadagiti didiosen ket madadael ken amin dagiti padi dagiti didiosen ket mapapatay.
Imbilinna met kadagiti tattao a rugianda manen a rambakan ti fiesta ti Ilalabas.

Josue

Adda iti sumagmamano a lallaki nga Israelita nga agnagan ti Josue idiay Biblia. Ti mabigbigbig a Josue ket ti anak ni Nun a katinnulong ni Moises ken nagbalin a kapapatgan a mangidaulo kadagiti tattao ti Dios.

Ni Josue ket maysa kadagiti sangapulo ket dua nga tiktik nga imbaon ni Moises a mangsukimat iti Naikari a Daga.
Impakita ni Josue ken ni Caleb ti tured ken panagtalekna iti Dios idi inallukoy ni Josue dagiti Israelita nga agtulnog iti bilin ti Dios a sumrek iti Naikari a Daga ken mangparmek kadagiti Canaanita.
Napalabas ti adu a tawen, kalpasan a natay ni Moises, pinili ti Dios ni Josue a mangidaulo kadagiti tattao ti Israel nga agturong idiay Naikari a Daga.
Iti immuna ken mabigbigbig a pannakiranget maibusor kadagiti Canaanita, indalan ni Josue dagiti Israelita tapno maparmekda iti siudad ti Jerico, kas imbaga ti Dios nga aramidenna.
Ti libro ni Josue idiay Daan a Tulag ti nakasuratan dagiti napasamak bayat ti panangidaulo ni Josue, karaman ti panagballigi idiay Naikari a Daga ken ti panangbingayda idiay daga para kadagiti tribu ti Israel.
Ti sabali pay nga agnagan ti Josue ket nadakamat idiay Daan a Tulag iti libro ni Hageo ken Zacarias. Daytoy a Josue ket ti kangatoan a padi a timmulong a nangipatakder kadagiti pader ti Jerusalem. Isuna ket anak ni Jozadak.

Jotam

Idiay Daan a Tulag, adda tallo a lallaki nga agnagan iti Jotam.

Ti maysa nga agnagan ti Jotam ket ti buridek nga anak ni Gideon. Timmulong ni Jotam tapno maabak ti ina-una a kabsatna a lalaki a ni Abimelec, a nangpapatay kadagiti amin a kakabsatda babaen iti panangallilawna kadakuada.
Sabali pay a lalaki nga agnagan ti Jotam ket maysa nga ari a nangituray iti Juda iti sangapulo ket innem a tawen. Isuna ket simmaruno nga ari kalpasan ti pannakatay ti amana a ni Uzzias (a mabigbig met laeng a kas Azaria).
Kas iti amana, nagtulnog iti Dios ken nasayaat nga ari ni Ari Jotam.
No pay kasta, kas met iti ama, saan nga impaikkat ni Ari Jotam dagiti lugar a pagdaydaywan kadagiti didiosen ket saan a nagbayag, daytoy ti nakaigapu a tinallikudan manen dagiti tattaona iti Dios. Ken maysa pay a nagbanagan ti panagdaydayawda kadagiti didiosen ket ti panagbalin a dakes nga ari ti anak a ni Jotam a ni Ahaz.
Maysa ni Jotam kadagiti kapuonan a nailista iti familia ni Jesu-Cristo idiay libro ti Mateo.

Juan (nga apostol)

Ni Juan ket maysa kadagiti sangapulo ket dua nga apostol ni Jesus ken maysa kadagiti kaasitgan a gayyemna.

Ni Juan ken ti kabsatna ket annak ni Zebedeo.
Ni Juan ken ni Juan a Mammuniag ket agsinnabali a tao.
Kalpasan a ni Jesus ket nagsubli sadiay langit, insuro ni Juan(nga apostol) dagiti tattao iti maipapan ken ni Jesus.
Nangisurat met ni Juan ti dua a libro ken sumagmamano kadagiti surat ket maipapan ken ni Jesus nga adda idiay Biblia.

Juan (nga Mamunniag)

Ni Juan ket anak ni Zacarias ken ni Elizabet. Gapu ta ti "John" ket kadaywan a nagan, isuna ket masansan a maawagan ti "Juan a Mammuniag" tapno mabigbig isuna manipud sabali a tattao nga agnagan ti Juan, kas iti Apostol a Juan.

Ni Juan ket propeta nga imbaon ti Dios tapno mangisagana kadagiti tattao a mamati ken sumurot iti Mesias.\
Imbaga ni Juan kadagiti tattao nga ipudnoda dagiti basbasolda, agsubli iti Dios, ken agsardeng nga agbasbasol, tapno nakasaganada a mangawat ti Mesias.
Binuniagan ni Juan dagiti adu a tattao iti danum a pakakitaan nga isuda ket agladingit iti panagbasolda ken tumallikodda kadagidiay.
Maawagan ni Juan ti "Juan a Mamunniag" gapu ta binuniaganna ti adu a tattao.\

Juan Marcos

Ni Juan Marcos ket mabigbig met laeng a kas Marcos, maysa isuna kadagiti lallaki a nakipagdalyasat ken ni Pablo iti panagministrona. Mabalin nga isuna met laeng ti nangisurat iti Ebanghelio ni Marcos.

Kinaduaan ni Juan Marcos ti kasinsinna a ni Bernabe ken ni Pablo iti umuna a panagministroda.
Idi naibalud ni Pedro idiay Jerusalem, inkarkararagan isuna dagiti namati idiay balay ti ina ni Juan Marcos.
Saan a sigud nga apostol ni Marcos, ngem sinuruan isuna da Pablo ken Pedro ken nakipagtrabaho kadakuada iti panagministro.

Juda

Ni Juda ti maikapat kadagiti sangapulo ket dua nga annak ni Jacob. Ni Leah ti inana.

Dagiti kaputotan ni Juda ket isuda ti nagbalin nga tribu ni Juda.
Nagtaud ti sao a "Judio" manipud iti nagan a "Juda."
Idi nagudua ti nasion ti Israel kalpasan ti panagturay ni Solomon, ti pagarian ti Juda ket isu ti makin-abagatan a paset.

Juda, pagarian ti Juda

Ti Juda iti kadakkelan kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel. Kalpasan a natay ni Ari Solomon, nagudua dagiti Israelita iti dua a pagarian: ti Israel ken ti Juda. Ti pagarian ti Juda ket isu ti makin-abagatan a pagarian, a bukbuklen dagiti tribu ti Juda ken Benjamin.

Jerusalem ti kangrunaan a siudad ti pagarian ti Juda.
Dadduma kadagiti ari ti pagarian ti Juda ti nagtulnog iti Dios ken indauloanda dagiti tattao nga agrukbab kenkuana. Ngem adu met kadagiti ari ti Juda ti nagbalin a dakes nga ari.
Iti uneg ti sangasut ken duapulo a tawen kalpasan nga inabak ti Asiria ti Israel (ti abagatan a pagarian), pinarmek ti nasion a Babilonia ti Juda. Dinadael dagiti taga-Babilonia ti siudad ken ti templo, ket adu a tattao ti innalada manipud iti pagarian ti Juda ken pinagbalinda a kas balod idiay Babilonia.

Judas Iscariote

Ni Judas Iscariote ket maysa kadagiti sangapulo ket dua nga apostol, isuna ti nanglipot ken ni Jesus kadagiti mangidadaulo a Judio.

Ti nagan nga "Iscariote" ket mabalin a kaipapanan ti "manipud Keriot" a nalabit a nadakamat ti siudad a dimmakkelan ni Judas.
Ni Judas ket agtatakaw; isuna ti nangiggem ti kuarta dagiti apostol, ken tinakawna ti dadduma kadagitoy para iti bukodna a bagi.
Niliputan ni Judas Jesus babaen ti panangibagana kadagiti mangidadaulo ti relihion no sadino ti ayan ni Jesus, tapno tiliwenda.
Kalpasan nga ipabasol dagiti mangidadaulo iti relihion a mapapatay ni Jesus, nagbabawi ni Judas iti panangliputna ken ni Jesus, isu nga pinapatayna ti bukodna a biag.
Adda ti dadduma a lallaki a managan ti Judas idiay Biblia, a kas ti kabsat ni Jesus ken maysa kadagiti sangapulo ket dua nga adalan.

Judas ti anak ni Santiago

Ni Judas nga anak ni Santiago ket maysa kadagiti sangapulo ket dua a nasinged nga adalan ni Jesus. Laglagipen a daytoy ket saan nga isu ti lalaki a managan Judas Iscariote.

Masansan idiay Biblia, dagiti lallaki nga agpadpada ti naganda ket mammoan laeng babaen iti panangibaga no siasino ti makin-anak kadakuada. Ditoy, ni Judas ket mabigbig a kas "anak ni Santiago."
Sabali pay a lalaki nga agnagan ti Judas ket kabsat ni Jesus. Mabigbig met laeng a kas "Judas."
Ti libro iti Baro a Tulag a naawagan iti "Judas" ket mabalin nga insurat ti kabsat ni Jesus a ni Judas, gapu ta imbagana nga isu ti "kabsat ni Santiago." Ni Santiago ket maysa pay a kabsat ni Jesus.
Mabalin met a ti libro ni Judas ket insurat ti adalan ni Jesus, a ni Judas, nga anak ni Santiago.

Judea

Ti balikas a "Judea" ket nagtaud manipud iti nagan a Juda a maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel. Dagitoy ket agpada a nausar iti narabaw ken nauneg a pannakaawat(sense).

No dadduma ti "Judea" ket nausar iti nauneg a pannakaawat a dakamatenna laeng ti probinsia a masarakan idiay abagatan a paset ti immun-una nga Israel iti makin-laud ti Natay a Baybay. Ti sabali a patarus ket naawagan daytoy a probinsia ti "Juda."
No dadduma ti "Judea" ket adda naun-uneg a pannakaawat ket dakamatenna ti amin a probinsia ti immun-una nga Israel, a pakairamanan ti Galilea, Samaria, Perea, Idumea ken ti Judea (Juda).

No kayat ti mangipatpatarus a lawlawagan ti naggigidiatanna, ti nalawlawa a pannakaawat ti Judea (ex. Lucas 1:5) ken mabalin nga ipatarus a kas "Pagilian ti Judea" ken iti narabaw a pannakaawat (ex. Lucas 1:39) ken mabalin nga ipatarus a kas "Probinsia ti Judea" wenno "Probinsia ti Juda" agsipud ta daytoy ti paset iti daga ti immun-una nga Israel a sigud a nagnaedan ti tribu ti Juda.

Kades

Ti Kades wenno Kades Barnea ket nagan ti kapapatgan a siudad idiay pakasaritaan ti Israel a masarakan iti agdama a pagilian ti Siria.

Ti Kades ket mabalin a pagnaedan idiay tengnga iti let-ang iti Zin.
Pinasiar ni Abraham ti Kades bayat iti panagdaliasatna.
Nagkampo dagiti Israel idiay Kades bayat iti panagala-allada idiay let-ang.
Saan a nakasirrek ni Moises idiay naikari a daga idiay Kades gapu iti saan a panagtulnog iti annuroten ti Dios maipapan iti panangipaay iti danum manipud iti bato.

Karayan Jordan

Ti Karayan Jordan ket maysa a karayan nga agay-ayos manipud amianan inggana abagatan, ken isu ti mangbukel ti daya a pagpatinggaan ti daga iti Canaan.

Itatta, ti Karayan Jordan ket isu't mangisina ti lauden ti Israel manipud daya ti Jordan.
Agay-ayos ti Karayan Jordan manipud idiay Baybay ti Galilea ken agibus idiay Natay a Baybay.
Idi indalan ni Josue dagiti israelita nga agturong idiay Canaan, masapul nga agdaliasatda idiay Karayan Jordan kabayatan nga aglaylayus ken adalem. Gapu ta adalem nga dalyasaten, nagmilagro ti Dios ket pinasardengna ti panagayos ti danum tapno makaballasiwda.

Karayan Nilo, Karayan ti Egipto

Ti Nilo ket kasta unay ti atiddugna ken nalawa a karayan idiay ammianan-daya iti Africa. Daytoy ti mabigbigbig a kangrunaan a karayan ti Egipto.

Agay-ayus ti Karayan Nilo nga agturong iti Egipto ken aggibos idiay Baybay Mediterranean.
Nasayaat ti panagdakkel dagiti mula kadagiti nadam-eg a tanap.
Kaaduan kadagiti Egipcio ket agnanaed iti asideg ti Karayan Nilo gapu ta isu ti paggapuan ti danum ken makmakan.
Kas maysa nga ubing, inkabilda ni Moises iti basket kadagiti runruno ti Nilo.

Kedar

Ni Kedar ket maikadua nga anak ni Ismael ken nagtaud kenkuana ti dakkel a bunggoy ti tattao a kaputotanna. Adda met ti nabaknang a siudad a managan ti Kedar.

Ti siudad ti Kedar ket masarakan idiay amianan a paset iti Arabia nga asideg iti abagatan a paggpatinggaan iti Filisteo. Idi tiempo ti Biblia, nabigbig daytoy gapu iti kinatakneng ken kinapintas.
Ti ragup ti sasao a "nangisit nga abong-abong iti Kedar" ket maipapan iti nangisit a dutdot iti kalding nga abong dagiti pagnanaedan dagiti tattao iti Kedar.
Idiay Biblia, ti ragup ti sasao a "ti dayag ti Kedar" ket dakamatenna ti kinatakneng iti siudad ken dagiti tattaona.

Kedes

Ti Kedes ket siudad dagiti Canaanita nga naagaw dagiti Israelita idi nakasirrekda iti daga ti Canaan.

Ti Kedes ket masarakan iti amianan a paset ti masakupan a daga iti Israel ken naited iti tribu ti Neftali.
Ti Kedes ket naisina a kas siudad a pagkamangan ken maysa met kadagiti siudad a nagnaedan dagiti Levita a papadi.

Kereteo

Dagiti Kereteo ket bunggoy dagiti tattao, a mabalin a paset iti Filisteo. Naisurat met a kas "dagiti Kereteo."

Ti dadduma nga usar daytoy a balikas ket adda pakainaiganna kadagiti Feleteo, a ti dakdakamatenna ket iti naisangsangayan a bunggoy dagiti soldado iti armada ni Ari David, a napupudno a mangsalaknib kenkuana.
Ni Benaias nga anak ni Jehoiada, a kameng iti administratibo a bunggoy ni David, ket mangidadaulo kadagiti Kereteo ken kadagiti Feleteo.
Dagiti Kereteo ket nagtalinaed ken ni David idi pimmanaw isuna idiay Jerusalem gapu iti iyaalsa ni Absalom.

Kora

Kora ti nagan dagiti dua a lallaki idiay Daan a Tulag.

Maysa kadagiti annak ni Esau ket agnagan iti Kora. Nagbalin isuna a mangidadulo iti komunidad.
Ni Kora ket maysa met a kaputotan ni Levi ken nagserbi idiay tabernakulo a kas padi. Nagimon isuna iti saad ken turay nga inted ti Dios ken ni Aaron ken Moises.
Nakikadua isuna kada Datan ken Abiram tapno allukoyen dagiti tattao ti Israel nga agalsa a maisuppiat kadagiti mangidadaulo nga inted ti Dios.

Laban

Idiay daan a Tulag, ni Laban ket uliteg ken katugangan ni Jacob.

Ni Jacob ket nagnaed idiay pagtaengan ni Laban idiay Padan Aram ken nangaywan kadagiti karnero ken kaldingna a kas nagsasaritaan a tulag tapno asawaenna ti anak a babai ni Laban.
Ipangpangruna ni Jacob ti anak a babai ni Laban a ni Raquel nga asawaen.
Inallilaw ni Laban ni Jacob ta immuna nga impaasawana ni Lea a nataengan nga anakna sakbay nga intedna kenkuana ni Raquel a kas asawana.

Lamec

Ti Lamec ket nagan iti dua a lallaki a nadakamat idiay libro ti Genesis.

Ti umona a Lamec a nadakamat ket kaputotan ni Cain. Impannakelna kadagiti dua nga asawana a nakapatay isuna iti tao.
Ti maikadua nga Lamec ket ti kaputotan ni Set. Isuna met laeng ti ama ni Noe.

Lazarus

Ni Lazarus ket gayyem ni Jesus a pinagungarna manipud ti patay.

Addaan iti dua a kabsat a babae ni Lazarus a managan Maria ken Marta a namati ken ni Jesus.
Kalpasan a pinagungar ni Jesus ni Lazarus iti patay, nakaunget dagiti panguloen iti Judio ken pinadasda iti agbiruk ti wagas tapno mapapatayda a dua.

Lea

Ni Lea ket maysa kadagiti assawa ni Jacob. Isuna ti ina dagiti sangapulo nga annak a lallaki a nagbalin kadagiti dadduma a tribu ti Israel.

Ti ama ni Lea ket ni Laban, nga isu iti kabsat ni Rebeka nga asawa ni Isaac.
Nupay ni Lea ket saan unay nga inay-ayat ni Jacob a kas ken kabsatna a Racquel, ngem nawadwad a benendisionan ti Dios ken naparaburan iti adu nga annak.

Leviatan

Ti balikas a "Leviatan" ket dakamatenna iti daydiay a dakkel unay nga ayup a naibaga kadagiti immuna a sursurat idiay Daan a Tulag.

Ti Leviatan ket inladawanna ti dakkel a parsua, napigsa ken narungsot ken mabalinna nga "pagburiken" iti danum nga adda iti aglawlawna. Iti pannakailadawanna ket maiyasping iti "dinosaur".
Ni profeta nga Isaias ket dakamatenna ti Leviatan a kas "ti uleg nga aguy-uyas."
Insurat ni Job manipud iti kapadasanna ti pannakaammona iti Leviatan, isu nga ti ayup ket mabalin a sibibiag bayat iti tiempo ti panagbiagna.

Levita, Levi

Ti Levita ket ti siasinoman nga kamkameng iti tribu ti Israel nga dagiti kapuonanna ket ni Levi.

Dagiti Levita ket isuda dagiti addaan pagrebbengan iti templo ken kadagiti seremonia no maipapan iti relihion.
Dagiti amin a papadi nga Judio ket lallaki iti biang dagiti Levita. (Nupay saan amin a Levita ket papadi.)
Dagiti papadi nga Levita ket nailasinda ken naidaton para iti naisangsangayan a trabaho a panagserbi iti Dios idiay templo.

Libano

Ti Libano ket rehion ti napintas a kabanbantayan nga masarakan iti igid ti Baybay Mediteranian, nga amianan iti Israel. Idi panawen iti Biblia, daytoy a rehion ket napuskol met a kakaykaywan.

Nangibaon ni Ari Solomon kadagiti trabahador idiay Libano tapno mangalada kadagiti kayo nga sedro a mausar iti panangipatakder iti templo ti Dios.
Ti nagkauna a Libano ket nagnaedan dagiti tattao nga Fenesia, isuda dagiti nalalaing nga agaramid kadagiti barko nga mausar iti naballigi a pannakisinnukat iti tagilako.
Dagiti siudad iti Tiro ken Sidon ket masarakan idiay Libano. Kadagitoy a siudad iti damo nga nakausaran dagiti napapateg a pangmaris ube.

Listra

Listra ti nagan ti siudad iti imun-una nga Asia Minor a maysa kadagiti binisita ni Pablo iti panagdaldalyasatna a mangikasaba kadagiti sasao ti Dios. Masarakan daytoy idiay rehion ti Licaonia nga ita ket isu ti pagilian ti Turkey.

Iti daytoy a panagdalyasat ni Pablo idiay Listra, naam-ammona ni Timoteo, a nagbalin a padana nga ebanghelista ken mangirugrugi wenno mangimulmula iti iglesia.
Kalpasan nga inagasan ni Pablo ti maysa a lalaki a saan a makapagna, pinadas a dayawen dagiti tattao idiay Listra da Pablo ken Bernabe a kas dios, ngem pinasardeng ida dagiti apostol ket nainget ti panangtubngar ken panagkedkedda iti panagdayawda kadakuada.

Lot

Iti Biblia, kaanakan ni Abraham ni Lot.

Ni Lot ti kapuonan dagiti Moabita ken dagiti Amonita.

Lucas

Ni Lucas ti nangisurat kadagiti dua a libro iti Baro a Tulag: ti ebanghelio ni Lucas ken ti libro ti Aramid.

Iti surat ni Pablo kadagiti taga-Colosas, inawagan ni Pablo ni Lucas a kas mangngagas. Ninaganan pay ni Pablo ni Lucas kadagiti dua a sabali pay a suratna.
Kinadwaan ni Lucas ni Pablo iti dua a panagdalyasatna iti panagserbina ken tinulunganna iti tarabahona.
Iti dadduma nga immun-una a sursurat ti iglesia, naibaga a naiyanak ni Lucas idiay siudad ti Antiokia idiay Siria.

Macedonia

Idi tiempo ti Baro a Tulag, ti Macedonia ket maysa a probinsia iti Romano a masarakan laeng iti amianan ti agkauna a Grecia.

Dagiti sumagmamano a napateg a siudad iti Macedonia a nadakamat idiay Biblia ket isu dagiti Berea, Filipos ken Tesalonica.
Napan dagiti apostol kadagitoy a siudad tapno ikasaba iti ebanghelio ken tapno matulongan dagiti baro a namati manipud iti kristiano a komunidad nga agdayaw ken mangibingay iti sursuro ti Dios.
Idiay Biblia adda dagiti surat nga insurat ni Pablo kadagiti namati idiay Filipos ken Tesalonica.

Malakias

Ni Malakias ket maysa idi a profeta ti Dios iti nasion ti Israel.

Nangipadpadto ni Malakias kabayatan iti panawen a maipatakder manen ti templo ti Israel kalpasan ti panagsubli manipud iti pannakaibaludda idiay Babilonia.
Mabalin a nagbiag ni Malakias kabayatan iti tiempo a sibibiag pay ni Nehemias ken ni Ezra.
Ti libro ti Malakias ket isu ti maudi a libro ti Daan a Tulag ken nakaugalian a naibaga a nagbalin a paset iti "minor prophets"/"nagsurat iti ababa a libro iti Biblia."

Manases

Adda dagiti lima a lallaki a nanaganan iti Manases idiay Daan a Tulag:

Ni Manases ket isu ti nagan iti inauna nga anak a lalaki ni Jose.
Duada Manases ken ti ub-ubing a kabsatna a ni Efraim ket inampon ti ama ni Jose, inikkan ni Jacob iti gundaway dagiti kaputotanda a maikadua kadagiti sangapulo ket dua a tribu iti Israel.
Binukel dagiti kaputotan ni Manases ti maysa kadgiti tribu ti Israel.
Dagiti tribu ni Manases ket maawagan ti "kagudua a tribu ni Manases" gapu ta isu laeng ti paset iti tribu nga agtaeng idiay daga ti Canaan, idiay igid ti laud iti Karayan Jordan. Dagiti dadduma a paset iti tribu ket nagtaeng idiay igid ti daya ti Jordan.
Maysa kadagiti ar-ari ti Juda ket nanaganan met a Manases.
Ni Ari a Manases ket maysa a dakes nga ari a nangidaton iti bukodna nga annak kas daton a mapuoran para kadagiti palso a dios.
Dinusa ti Dios ni Ari Manases babaen iti panangipalubosna a tiliwen isuna dagiti buyot ti kabusor. Nagsubli ni Manases iti Dios ket dinadaelna dagiti altar ti didiosen a pagrukrukbabanda.
Dua a lalaki a managan iti Manases iti nagbibiag kabayatan ti tiempo ni Ezra, dagitoy a dua ket adda asawada a gangannaet. Dagitoy a lallaki ket masapul nga isinada dagidiay asawada gapu iti dakes nga impluwensia gapu kadagiti didiosenda.
Ti maysa a managan Manases ket isu iti apong a lalaki dagiti sumagmamano a tribu ni Dan nga isu ti padi dagiti palso a dios.

Mardokeo

Ni Mardokeo ket maysa a lalaki a Judio nga agnanaed idiay pagilian ti Persia. Isuna iti mangay-aywan ken ni Ester a kasinsinna, iti saan a nagbayag ket nagbalin ni Ester nga asawa iti ari ti Persia, a ni Ahasuero.

Ti kabayatan nga agtrabtrabaho iti palasio, nangngegan ni Mardekeo dagiti lallaki a pangpanggependa a patayen ni Ari Ahasuero. Impadamagna daytoy, ken ti biag ti ari ket naisalakan.
Sumagmamano pay a tiempo, natakuatan ni Mardekeo iti panggep a papatayen dagiti Judio idiay pagarian ti Persia. Binagaanna ni Ester nga agkiddaw iti ari nga isalakanna dagiti tattaona.

Maria

Ni Maria ket isu iti ina ni Jesus ken asawa ni Jose.

Ti Espiritu Santo ket nakaskasdaaw a pinagbalinna ni Maria a masikug idinto ta isuna ket birhen. Ti ubing nga adda kenkuana ket isu iti Anak ti Dios.
Nagbalin nga asawa ni Jose ni Maria, ngem nagtalinaed a birhen ni Maria agingga a kalpasan a naipasngay iti ubing.
Idi naipasngay ti ubing, ninaganan isuna ni Maria ken Jose iti Jesus.

Maria (Ti Kabsat ni Marta)

Ni Maria ket maysa kadagiti babbai manipud Betania a sumursurot ken Jesus.

Ni Maria ket addaan iti kabsat a babai a managan Marta ken kabsat a lalaki a managan Lazaro a sumursurot met ken ni Jesus.
Iti naminsan indayaw ni Jesus ni Maria gapu ta impangpangrunana iti nagdengngeg kenkuana ngem iti pannakariribukna a mangisagana iti taraon para kenkuana.
Iti maysa a tiempo a ka-adda ni Jesus iti panganan idiay Betania, imbukbok ni Maria iti nangina a bangbanglo iti sakana kas panagrukbabna kenkuana. Pinadayawan isuna ni Jesus maipapan iti panagaramidna iti daytoy.

Maria Magdalena

Nangrugi a simmurot ni Maria Magdalena ken ni Jesus kalpasan a napapanaw kenkuana dagiti pito a demonio.

Tinulongan da Maria Magdalena ken dagiti dadduma a babbai ni Jesus ken dagiti apostolna babaen iti panangtedda kadakuada.
Ni Maria Magdalena ken dagiti dadduma a babbai iti immuna a nakakita ken ni Jesus iti panagungarna manipud iti patay.

Marta

Ni Marta ket maysa a babai manipud Betania a sumursurot ken ni Jesus.

Adda kabsat ni Marta a babai a managan Maria ken kabsat a lalaki a managan Lazaro, a sumursurot met ken ni Jesus.
Iti naminsan ni Marta ket nariribukan iti panangisaganana iti taraon kabayatan a nakatugaw ti kabsatna a babai nga agdengdengeg iti isursuro ni Jesus.
Idi natay ni Lazaro, imbaga ni Marta ken ni Jesus nga isuna ket mamati nga ni Jesus ket isu iti Cristo, ti Anak ti Dios.

Mateo

Mateo ti naited a nagan ken ni Levi, nga anak ni Alfeo. Ni Mateo ket maysa kadagiti sangapulo ket dua a lallaki a pinili ni Jesus tapno agbalin nga apostol.

Ni Mateo ket maysa nga agsingsingir iti buis a manipud Capernaum sakbay a naam-ammona ni Jesus.
Insurat ni Mateo ti ebanghelio a naipasurot iti naganna.

Medes, Media

Ti Media ket maysa nga immun-una nga imperio a masarakan iti daya ti Asiria ken Babilonia, ken amianan iti Elam ken Persia. Masakupanna daytoy dagiti paset a kadagitoyen nga aldaw ket maaw-awagan iti Turkey, Iran, Siria, Iraq ken Afghanistan.

Dagiti tattao nga agnanaed idiay imperio ti Media ket maawagan a "Medes."
Nakitipon ti Medes kadagiti Persiano tapno abakenda iti imperio ti Babilonia.
Napasamak ti pannakaraut iti Babilonia nga idauloan ni Darius a Mede, bayat ti tiempo a ni profeta Daniel ket agnanaed sadiay.

Melkisedec

Idi tiempo a sibibiag pay ni Abram, ni Melkisedec ket isu idi ti ari ti Salem (saan a nagbayag ket naawagan iti Jerusalem). Naawagan met isuna iti "padi ti Dios a Kangatoan."

Kayat a sawen ti nagan ni Melkisedec ket "ari iti kinalinteg."
Kalpasan ti panagballigi ni Abram a maibusor kadagiti nabibileg nga ar-ari, binendisionan ni Melkisedec ni Abram ket indasaranna iti tinapay ken arak.
Ket inted ni Abram ken ni Melkisedec iti apagkapullo a nasamsamda manipud iti panagballigina.
Idiay Baro a Tulag, naawagan ni Jesus a padi "a kas iti kinapadi ni Melkisedec."

Daytoy ket dakamatenna iti kinapudno a ni Jesus ket saan a pada dagiti Israelita a papadi a nangawat iti pannakapadida gapu ta nagtaudda iti kaputotan ni Levi. Ngem ketdi, isuna ti Naindaklan a Kangatoan a Paditayo nga isu iti pannakapadi a naggapu manipud iti Dios, a saan a nagtaud iti kaputotan ti tao.

Memfis

Ti Memfis ket maysa a kangrunaan a siudad idiay Egipto idi un-una, abay iti Karayan Nilo.

Ti Memfis ket masarakan iti babaen iti Egipto, ti sungaban iti Karayan Nilo, a sadiay ket kasta unay ti dam-eg iti daga ken dagiti apit ket aglaplapusanan.
Daytoy kapatgan a lugar ket isu ti makagapu a nagbalin iti Memfis a kangrunaan a siudad iti pagtagilakuan ken komersio.

Mesec

Ni Mesec ket nagan ti anak a lalaki ni Jafet nga anak a lalaki ni Noe. Ti dadduma a tao nga agnagan ti Mesec ket apoko ni Noe nga anak ni Sem.

Kas addaan iti adu a nagan dagiti tattao, kalpasanna ti Biblia ket dinakdakamat ti rehion iti daga a naawagan iti Mesec. Mabalin daytoy a nanaganan a daga kalpasan iti maysa a lalaki nga addaan nagan a kastoy.
Sumagmamano a wagas ket nalawag a daytoy a nagan maipapan iti agduduma a banbanag a maibaga (ti maibagay nga linaon), "ti rehion a naawagan Mesec" wenno "sabali a tao a managan Mesec."

Mesopotamia, Aram Naharaim

Ti Mesopotamia ket disso iti daga a nagbaetan ti karkarayan iti Tigres ken Eufrates. Ti ayanna daytoy a rehion kadagitoy a tiempo ket ti pagillian nga Iraq.

Idiay Daan a Tulag, daytoy a paset ket naawagan nga "Aram Naharaim."
Ti sao a "Mesopotamia" ket kayat a sawen ti "nagbaetan ti karayan." Ti ragup a sasao nga "Aram Naharaim" kayat a sawen ket "dua a karayan."
Ni Abraham nagnaed idiay siudad iti Mesopotamia ti Ur ken Haran sakbay a nagtultuloy iti pagillian ti Canaan.
Ti Babilonia ket dadduma a kapatgan a siudad iti Mesopotamia.
Ti rehion a naawagan a "Caldea" ket paset met iti Mesapotamia.

Midian, dagiti Midianita

Ti Midian ket bunggoy dagiti tattao a masarakan idiay amianan ti Let-ang ti Arabia nga agturong idiay abagatan ti daga ti Canaan. Dagiti bunggoy dagita a tattao ket maawagan a "dagiti Midianita."

Addan ti Midian manipud maikasangapulo ket siam inggana maikasangapulo ket maysa a siglo B.C.
Naipan ni Jose idiay Egipto babaen ti bunggoy dagiti Midianita nga agtagilako ti tagabo.
Napalabas ti manu a tawen, rinaot ken dinarop dagiti Midianita dagiti Israelita idiay Canaan. Indauloan idi ni Gideon dagiti Israelita a nang-abak kadakuada.
Dagiti adu a tribu iti Arabian iti agdama nga aldaw ket isuda dagiti kaputotan daytoy a bunggoy.

Miguel

Ni Miguel ket iti panguloen dagiti amin a nasantoan ken natulnog nga anghel ti Dios. Isuna laeng iti anghel a nadakamat a kas "arkanghel" iti Dios.

Iti balikas nga "arkanghel" ket literal a kayatna a sawen ti "panguloen nga anghel" wenno "mangiturturay nga anghel."
Ni Miguel ti nangidalan iti Israel maibusor kadagiti Persiano; idalannanto dagiti soldado ti Israel iti kamaudianan a pannakiranget a maibusor iti dakes nga agtuturay a kas naibaga idiay libro ni Daniel.
No maminsan isuna ket nailadawan a kas mangibabaet kadagiti tao ti sangoanan iti Dios.
Adda met dagiti sumagmamano a lallaki idiay Biblia nga addaan iti daytoy a nagan.

Mikias

Ni Mikias ket profeta iti Juda ti agarup pito a gasut a tawen sakbay ni Cristo, idi ni profeta Isaias ket agminministro iti Juda.

Ti libro ni Mikias ket asideg iti pagleppasan iti Daan a Tulag.
Impadto ni Mikias ti maipanggep iti pannakdadael iti Samaria babaen kadagiti Siriano.
Tinubngar ni Mikias dagiti tattao ti Juda gapu ti saanda a panagtulnog iti Dios ken binallaaganna ida a dagiti kabusorda ket rumautto kadakuada.
Ti padtona ket nagleppas nga addaan ti mensahe iti namnama ti Dios, kadagiti napudno ken isalakanna dagiti tattaona.

Miriam

Ni Miriam ti inauna a kabsat a babae ni Aaron ken ni Moises.

Idi ubing pay isuna, nasuroan ni Miriam babaen iti inana a mangpaliiw ken ni Moises a kabsatna nga adda idiay basket a naitipon kadagiti runruno ti Karayan Nilo. Idi nabirukan ti anak a babai ni Faraon ti ubing ket agkasapulan isuna iti maysa a tao nga mangaywan iti maladaga, nasikap a nangipan ni Miriam iti inana tapno mangaramid iti daytoy.
Idi naglibas dagiti Israelita manipud kadagiti Egipcio ken nagballasiw iti nalabbaga a baybay, indauloan ni Miriam dagiti Israelita nga agsala nga addaan ragsak ken panagyaman.
Ti napalabas a tawtawen dagiti Israelita ket naiyawawan idiay disierto, saan a naragsakan ni Miriam ken Aaron a ni Moises ket nakiasawa iti babai a Cusita ken nangrugida a nagsao iti dakes maipapan kenkuana.
Gapu iti panagsukir iti panagsaona maibusor ken ni Moises, pinagsakit ti Dios ni Miriam iti ketong. Ngem saan a nagbayag ket pinaimbag ti Dios isuna idi nakibaet ni Moises para kenkuana.

Misael

Misael ti nagan dagiti tallo a lallaki idiay Daan a Tulag.

Maysa ni Misael kadagiti kasinsin ni Aaron, a kadua dagiti dadduma a lallaki a naibaon nga agibelleng kadagiti bagi ti dua a lallaki a nangtulaw iti altar.
Maysa pay a lalaki nga agnagan iti Misael ket ti nakatakder ti abay ni Ezra idi binasana iti kaaduan ti nasukalan manen a linteg.
Maysa ni Misael kadagiti tallo a gayyem ni Daniel a natiliw a kas balod iti Babilon a kaduada ken isu ti nasukatan iti naganna a Mesac babaen kadagiti taga Babilonia. Nairaman isuna kadagiti kakaduana, a ni Sadrac ken Abednigo, nagkedkedda nga agdayaw iti rebulto ti ari isu nga impuruakda ida iti uneg ti gumilgil-liab nga orno.

Mizpa

Mizpa ti nagan iti sumagmamano nga il-ili a naisao idiay Daan a Tulag. Kayatna a sawen, "pagsiputan" wenno "pagwanawanan a tore."

Idi a ni David sinurutna ni Saulo, pinanawanna ti nagannakna idiay Mizpa, babaen iti panangsalaknib ti ari iti Moab.
Maysa a siudad a maawagan Mizpa ket masarakan iti nagbaetan a nagpatinggaan dagiti pagarian iti Juda ken Israel. Ti kangrunaan a sentro ti militar.

Moab, Moabita, dagiti Moabita

Ni Moab ket anak iti inauna nga anak a babai ni Lot. Dagiti kaputotanna ket naawagan a Moabita ken iti daga a nagnaedanda ket naam-ammo a kas "Moab."

Ti pagilian iti Moab ket masarakan ti daya iti Judea, idiay bangir iti Natay a Baybay. Iti abagatan a daya idiay siudad ti Juda idiay Betlehem, a nagtaudan dagiti pamilia ni Noemi.
Ti balikas a "dagiti Moabita" ket mabalin a maipatarus a kas, "Moabita a babai" wenno "babai manipud iti Moab."

Moises

Ni Moises ket maysa a profeta ken panguloen dagiti tattao nga Israelita iti agarup uppat-apulo a tawen.

Pinili ti Dios ni Moises tapno mawayawayaan dagiti Israelita manipud iti pannakatagabu idiay Egipto ken indauloanna ida idiay Naikari a Daga.
Inikkan ti Dios ni Moises iti nagpisi a bato a nakaisuratan dagiti bilbilinna para kadagiti tattao nga Israelita.
Idi dandanin aggibus ti biagna, sinukir ni Moises ti Dios isu nga saan a nakapagnaed iti Naikari a Daga idiay Canaan.

Moloc, Moloch

Moloc ti nagan idi ti maysa a didiosen a daydayawen dagiti Canaanita. Dagiti dadduma a pannakailetrana ket "Moloch" wenno "Molek"

Dagiti tattao a nagrukrukbab ken ni Moloc ket idatonda dagiti ubbingda kenkuana babaen iti apoy.
Sumagmamano kadagiti Israelita ket nagdaydayawda met ken ni Moloc saan ketdi a iti pudno a Dios, a ni Yahweh.

Naaman

Ni Naaman ket komander dagiti suldado, a maysa kadagiti kabusor ti Israel.

Ni Naaman ket naaddaan ti nakaru unay a sakit wenno an-annayen ti kudil nga awan pay nasarakan nga makaagas.
Imbaga ni Eliseo ken ni Naaman a mapan bumatok sadiay Karayan Jordan. Idi nagtulnog ni Naaman, pinaimbag ti Dios ti sakitna.
Namati ni Naaman iti Dios gupa ta napaimbag isuna iti sakitna.

Naapgad a Baybay, Natay a Baybay

Ti Naapgad a Baybay (naawagan met iti Natay a Baybay) ket masarakan iti nagbaetan ti abagatan ti Israel iti laud ken daya iti Moab.

Ti Karayan Jordan ket agay-ayos nga agpaabagatan nga agturong iti Naapgad a Baybay.
Gapu ta basbassit daytoy ngem kadagiti kaaduan a baybay, mabalin daytoy nga awagan iti "Naapgad a Dan-aw."
Daytoy a baybay ket addaan iti nangato a ''concentration'' iti ''minerals'' (wenno "as-asin") a kayatna a sawen awan ti mabalin nga agbiag iti danumna. Daytoy iti nagappuan ti nagan a "Natay a Baybay".
Idiay Daan a Tulag, daytoy a baybay ket maaw-awagan pay iti "Baybay ti Araba" ken ti "Baybay ti Negeb" gapu ta masarakan daytoy iti asideg kadagiti rehion ti Araba ken Negeb.

Nacor

Ni Nacor ket nagan iti dua a lallaki idiay Biblia: Apong a lakay ken kabsat a lalaki ni Abraham.

Ti asawa ni Isaac a ni Rebecca ket apoko a babai iti kabsat a lalaki ni Abraham a ni Nacor.
Adda pay ti "ti siudad ti Nacor," a mabalin a dakamatenna iti apong a lakay ni Abraham. Ti kayatna a sawen daytoy a ragup ti sasao ket, "ti siudad nga agnagan ti Nacor" wenno "ti siudad a nagnaedan ni Nacor" wenno "siudad ni Nacor."

Nahum

Ni Nahum ket profeta nga nangasaba bayat iti tiempo ti dakes nga Ari Manases nga agturturay iti Juda.

Ni Nahum ket naggapu iti ili ti Elkos, patta-patta nga duapulo (20) a milya manipud iti Jerusalem.
Naisurat idiay libro iti Nahum dagiti padtona maipapan iti pannakadadael ti siudad ti Nineve nga Asiria.

Nalabbaga a Baybay, Baybay dagiti Runo

Ti Nalabbaga a Baybay ket isu iti bagi ti danum a namagsina iti amianan a paset ti Africa manipud Arabia Peninsula.

Ti Nalabbaga a Baybay ket isu ti nangbukel a pagpatinngaan idiay daya ti Egipto ken laud-abagatan ti Naikari a Daga.
Ti Nalabbaga a baybay ket atiddog ken nailet. Dakdakkel daytoy ngem karayan wenno waig, ngem basbassit ngem taaw.
Masapul a bumallasiw dagiti Israelita iti Nallabaga a Baybay tapno makapanawda idiay Egipto.

Nangaramid

Iti sapasap, ti "Nangaramid" ket maysa a tao a nangparsua wenno nagaramid kadagiti banbanag.

Idiay Biblia, ti balikas a "Nangaramid" ket nausar a kas nagan wenno titulo para ken ni Yahweh, gapu ta isuna ti nangparsua iti tunggal banag.
Daytoy a balikas ket kadawyan a maikaddua kadagiti "kenkuana" wenno "kaniak" wenno "kenka."

Dagiti Singasing iti Panangipatarus

Mabalin nga ipatarus ti balikas a "Nangaramid" a kas "ti Namarsua" wenno "ti Dios nga isu ti nangparsua" wenno "ti Maysa a nangaramid iti amin a banag."
Ti ragup ti sasao a "Nangaramid kenkuana" ket mabalin met nga ipatarus a kas "ti Maysa a nangparsua kenkuana" wenno "ti Dios, a nangparsua kenkuana."
Ti ragup ti sasao a "Nangaramid kenka" ken "Nangaramid kaniak" ket mabalin nga ipatarus iti agpada a wagas.

Natakneng a Herodes, Herodes a Natakneng

Adda sumagmamano a nagtuturay nga agnagan ti Herodes idiay Biblia. Ni Herodes a natakneng ket saan a Judio, nga ari ti Judea idi tiempo a naiyanak ni Jesus.

Mabigbigbig isuna gapu iti imbilinna a masapul nga aramiden iti templo dagiti Judio idiay Jerusalem.
Naranggas isuna ken adu ti pinapapatayna a tattao. Idi nangegna nga adda naiyanak a sabali nga ari dagiti Judio iti Betlehem, impapatayna amin a maladaga a lalaki sadiay.
Dagiti annakna a lallaki ket ni Herodes Antipas ken ni Herodes Felipe, ken ti apukona a lalaki ket ni Herodes Agripa a kamaudiananna ket nagbalin a mangituray iti Judea. Ti apokona iti tumeng a ni Herodes Agripa II ket (a naawagan nga Ari Agripa) ket nagturay met iti entero a Judea.

Natan

Ni Natan ket napudno a profeta iti Dios a nagbiag idi tiempo nga ari ni David iti entero nga Israel.

Imbaon iti Dios ni Natan tapno tubngarenna ni David kalpasan a nagbasol isuna ti napalalo maibusor ken ni Urias.
Tinubngar ni Natan ni David, uray pay no ari ni David.
Nagbabawi ni David kadagiti basolna kalpasan a kinatungtong ni Natan.

Nazaret, Nazareno

Ti Nazaret ket ili iti rehion ti Galilea, iti amianan ti Israel.

Nagtaud ni Jose ken Maria idiay Nazaret, ken daytoy ti lugar a nangpadakkelanda ken ni Jesus.
Adu kadagiti tattao iti Nazaret ket saan a nagraem iti sursuro ni Jesus, gapu ta ni Jesus ket dimmakkel kadakuada, ipagarupda a gagangay laeng isuna a tao.
Ginandat dagiti tattao iti Nazaret a papatayen ni Jesus idi ibagana nga isuna ti Mesias."

Nebucadnesar

Ni Nebucadnesar ket ari iti Imperio ti Babilonia. Daytoy ket mannakabalin nga imperio idi tiempo ti pagarian ti Israel ken ti pagarian ti Juda.

Addaan ti naiingel a suldado ni Nebucadnesar, a nangparmek kadagiti adu nga agsasabali a bunggoy dagiti tattao.
Babaen ti panangidaulo ni Nebucadnesar, rinaut ken pinarmek dagiti taga-Babilonia ti pagarian iti Juda, ken innalada iti adu a tattao ti Juda idiay Babilonia a kas balud. Daytoy a "Pannakaibelleng idiay Babilonia" ket bimmayag iti pitopulo a tawen.

Neftali

Ni Neftali ket maika-innem nga anak a lalaki ni Jacob. Dagiti kaputotanna ti nangbukel iti tribu ti Neftali, a maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu iti Israel.

Ti Neftali ket tribu a nagnaed iti kadakkelan a paset ti amianan iti Israel.
Idiay Biblia, daytoy a tribu ket nadakamat nga agpada idiay Daan ken Baro a Tulag.
Ti nagan a Neftali ket nausar met tapno dakamatenna ti masakupan a daga a nagnaedan iti daytoy a tribu. Mabalin daytoy nga ipatarus a kas "ti daga a kukua iti tribu ni Neftali" wenno "ti daga a nagnaedan dagiti kaputotan ni Neftali. "
Ti kayatna a sawen ti nagan a Neftali ket "gabbu" wenno"ginnubal."

Negeb

Ti Negeb ket maysa a disierto idiay abagatan a paset iti Israel.

Ti nagkauna a kayatna a sawen daytoy ket "ti Abagatan" ken sumagmamano a patarus iti Ilokano ket maipatarus iti kastoy a wagas.
Mabalin nga iti abagatan a rehion daytoy ket saan nga agpada iti ayan iti agdama a Disierto ti Negeb.
Idi nagnaed ni Abraham idiay siudad ti Kades, adda isuna idiay Negeb wenno abagatan a rehion.
Dagiti tribu ti Juda ken Simeon ket nagnaed iti makin-abagatan a rehion.
Ti kadakkelan a siudad iti rehion ti Negeb ket ti Beerseba.

Nehemias

Ni Nehemias ket maysa nga Israelita a nagnaed iti imperio iti Babilonia bayat dayta a tiempo, idi natiliw dagiti taga-Babilonia dagiti tattao ti Israel ken Juda. Adda iti libro iti Nehemias idiay Daan a Tulag a mangibaga maipapan kenkuana.

Ni Nehemias ti nangidaulo kadagiti Israelita nga nangpatakder manen kadagiti pader iti Jerusalem.
Sangapulo ket dua a tawen isuna a gobernador iti Jerusalem sakbay a nagsubli iti palasio ti ari.
Ti Nehemias ket nagan iti dua nga agsabali a tao iti Daan a Tulag.

Nineve, taga-Ninive

Ti Nineve ket kangrunaan a siudad ti Asiria. Ti taga-Nineve ket dagiti tao nga agnanaed idiay Nineve.

Inbaon ti Dios ni profeta Jona tapno balaaganna dagiti taga-Nineve nga idianda dagiti dakes nga aramidda. Nagbabawida ngarud isu a saan ida a dinadael ti Dios.
Saan a nagbayag dagiti Asirian ket nagsardeng nga agserbi iti Dios. Nasakupda iti pagarian ti Israel ken impanawda dagiti tattao nga agturong iti Nineve.

Noe

Ni Noe ket tao a nagbiag agarup uppat nga ribo a tawenen ti naglabas, idi tiempo a nangibaon ti Dios ti layus ti entero a lubong tapno dadaelenna dagiti amin a dakes a tattao ditoy lubong. Imbaga ti Dios ken ni Noe nga agaramid ti dakkel a daong a pagnaedanna ken ti pamiliana apaman nga aglaylayus ti entero nga lubong.

Ni Noe ket nalinteg a tao. Nagtulnog isuna iti Dios iti amin a banag.
Idi inbaga ti Dios kenkuana no kasano ti agaramid ti dakkel a daong, inaramid ni Noe daytoy iti wagas nga inbaga ti Dios kenkuana.
Iti uneg ti daong, natalged ni Noe ken ti pamiliana, Kalpasan ti layus, pinunno dagiti annak ken apokona ni Noe ti lubong kadagiti tattao manen.
Iti amin nga tao a naiyanak idi manipud naglayus ket isu ti kaputotan ti pamilia ni Noe.

Obadias

Ni Obadias ket maysa kadagiti profeta ti Israel kabayatan ti tiempo ni Ari Zedekias.

Dagiti dadduma pay a profeta iti dayta a tiempo ket da Ezekiel ken Daniel.
Nangipadto ni Obadias maibusor kadagiti tattao ti Edom, isuda dagiti kaputotan ni Esau.

Ocozias

Dua nga ari ti agnagan ti Ocozias: ti maysa ket nagturay iti pagarian ti Israel, ti sabali ket nagturay iti pagarian ti Juda.

Anak ni Ari Jehoram ni Ari Ocozias iti Juda. Nagturay isuna iti maysa a tawen (841BC) ket pinapapatay isuna ni Jehu. Ti ubing nga anak ni Ocozias a ni Joash iti in-inut a nangala iti takemna a kas ari.
Anak ni Ari Ahab ni Ocozias nga ari iti Israel. Nagturay isuna iti dua a tawen (850-49 BC). Natay isuna gapu iti pannakasugatna idi natnag isuna idiay palasiona ket ti kabsatna a ni Joram ti nagbalin nga ari.

Omri

Ni Omri ket maysa nga agturay kadagiti soldado a nagbalin a maikainnem nga ari iti Israel.

Ni Omri ket nagturay iti sangapulo ket dua a tawen idiay siudad iti Tirza.
Kas kadagiti amin nga ari ti Israel nga immuna kenkuana, ni Omri ket dakes unay nga ari a nangidadaulo kadagiti tattao ti Israel iti adadda a panagrukbab kadagiti didiosen.
Ni Omri met ti ama ti nadakes nga Ari Ahab.

Oseas

Ni Oseas ket profeta ti Israel iti agarup pito gasut ken lima pulo a tawen sakbay ti tiempo ni Kristo.

Nagpaut ti panagrserbina iti adu a tawen babaen iti panagturay dagiti sumagmamano nga ar-ari iti Israel ken Juda, a kas kada Jeroboam, Zacarias, Uzzias, ken Hezekias.
Imbaga ti Dios ken ni Oseas nga ikasarna ti maysa a balangkantis a managan Gomer ket itultuloyna nga ayaten isuna, uray no isuna ket saan a napudno kenkuana.
Daytoy ti mangiladawan iti panagayat ti Dios kadagiti saan a napudno a tattaona iti Israel.
Nagipadto ni Oseas iti maibusor kadagiti tattao ti Israel, pakpakdaaranna ida a tallikodandan ti agrukbab kadagiti didiosen.

Oseas

Nagbalin nga ari ni Oseas iti Israel iti siam a tawen kabayatan ti panagturay ni Ahaz ken Hezekias a kas ari ti Juda.

Ni Oseas ket anak met ni Nun a nagtaud iti tribu ni Efraim.
Sinukatan ni Moises ti nagan ni Oseas iti Josue sakbay nga imbaonna isuna ken dagiti sangapulo ket maysa a lallaki tapno mapan agsiim idiay ruar iti daga dagiti Canaanita.
Kalpasan ti pannakatay ni Moises, indauloan ni Josue dagiti tattao ti Israel tapno tagikuaenda iti daga ti Canaan.

Pablo, Saulo

Ni Pablo ti nangidaulo kadagiti immuna nga iglesia nga imbaon ni Jesus tapno idanun ti naimbag a damag kadagiti adu a bunggoy ti tattao.

Maysa nga Judio ni Pablo a naiyanak iti siudad ti Tarsus idiay Roma, ken maysa met isuna nga umili ti Roma.
Ni Pablo ket naawagan a Saulo, babaen ti pudno a naganna a Judio.
Nagbalin ni Saulo a mangidadaulo iti relihion dagiti Judio ken tiniliwna dagiti Judio a nagbalin a Kristiano gapu ta saan isuna a namati ken ni Jesus.
Immay ni Jesus ken ni Saulo iti makasisirap a lawag ken imbagana kenkuana nga isarrdengnan ti mangpaspasakit kadagiti Kristiano. Nangibaon ngarud ni Jesus ti maysa a Kristiano tapno isurona ni Saulo ket namati isuna ken ni Jesus.
Idi damo, nangisuro ni Saulo kadagiti Judio maipapan ken ni Jesus.
Iti saan a nagbayag, imbaon ti Dios ni Saulo a mangisuro kadagiti sabali pay a bunggoy dagiti tattao maipapan ken ni Jesus iti adu a siudad iti Roma. Ket inrugina nga aramaten ti Romano a naganna a Pablo.
Nagsurat met ni Pablo iti sursurat tapno pabiligen ken isurona dagiti Kristiano kadagiti nadumaduma a siudad.

Paddan Aram

Ti Paddan Aram ket ti nagan iti rehion a nagnaedan ti pamilia ni Abraham sakbay nga napanda idiay Canaan.

Ti kabsat ni Abraham a ni Nacor ken ti pamiliana ket nagnaed iti likod iti Paddan Aram. Nabigbigda a kas "Arameo" ken ti pagsasaoda ket maawagagan nga "Aramaic."
Ti Siudad ti Haran ket masarakan idiay Paddan Aram a nagnaedan ni Laban a kabsat a lalaki ni Rebekah.
Ti Paddan Aram ket masarakan idiay rehion a ti kadagitoyen nga aldaw ket ti Siria wenno ti abagatan-daya iti Turkey.

pagarian ti Israel

Kalpasan a natay ni Ari Solomon, dagiti Israelita ket nagudua iti dua a pagarian. Ti pagarian ti Israel ket ti amianan a pagarian, a buklen ti sangapulo a tribu ti Israel.

Amin dagiti ari iti pagarian ti Israel ket nadakes. Inallikoyda dagiti tattao nga isardengda ti agrukrukbab iti Dios idiay templo ti Jerusalem, ken agserbida kadagiti rebulto ken palso a dios. Isu a kamauddiananna, imbaon ti Dios dagiti taga-Asiria tapno rauten ida ken alaen ti adu kadakuada a kas balud.
Nangipan dagiti taga-Asiria kadagiti ganggannaet nga agnaed a kadua ti nabatbati a tattao ti pagarian iti Israel. Dagitoy a ganggannaet ti nakiasawa kadagiti Israelita ket dagiti kaputotanda ti nagbalin a Samaritano.

Paran

Ti Disierto ti Paran ket ti Let-ang nga ayan ti daya iti Egipto ken abagatan iti daga ti Canaan. Adda met Bantay Paran a maysapay a nagan ti Bantay Sinai.

Ni Hagar nga adipen ken ti anakna a ni Ismael ket napan nagnaed idiay Disierto iti Paran kalpasan nga imbilin ni Sara ken ni Abraham a pagtalawenna ida.
Idi indauloan ni Moises dagiti Israelita a rummuar iti Egipto, limmabasda iti Disierto ti Paran.
Manipud Kades-Banea idiay let-ang iti Paran a nangibaon ni Moises iti sangapulo ket dua nga agsiim idiay daga ti Canaan ken mangisubli iti damag.
Ti Let-ang iti Zin ket nalabit a paset nga dakdakkel a Disierto iti Paran.

Pedro, Simon Pedro, Cefas

Dagitoy a nagnagan ket agduduma a wagas a panangdakamat ken ni Pedro , a maysa kadagiti sangapulo ket dua nga apostol ni Jesus. Isuna ti napateg nga mangidadaulo iti immuna nga Iglesia.

Sakbay nga inayaban ni Jesus isuna nga agbalin a maysa kadagiti adalanna, ti nagan daytoy a tao ket Simon.
Saan a nagbayag, pinanaganan ni Jesus isuna ti Cefas, a ti kayat a sawen ket "bato" iti pagsasao nga Aramaic. Napanaganan met isuna nga Pedro a ti kayatna a sawen iti Griyego a pagsasao ket "bato."
Mabigbig unay isuna babaen kadagiti naganna a Pedro wenno Simon Pedro.
Nagtrabaho ti Dios babaen ken ni Pedro tapno agasanna dagiti tattao ken ikasabana ti naimbag a damag maipapan ken ni Jesus.
Dua a libro idiay Baro a Tulag ket surat ni Pedro a mangpabileg ken mangisuro kadagiti padana a namati.

Peor, Bantay Peor, Baal Peor

Ti Peor ket nagan ti Bantay idiay rehion iti Moab, adda iti daya ti Baybay nga Naapgad. Daytoy met iti daga a nagnaedan iti Tribu ni Ruben.

Ti nagan a "Beth Peor" ket sabali a nagan iti siudad nga Peor.
Ti "Baal Peor" ket didiosen dagiti Moabita, a daydayawenda idiay Bantay Peor.

Perezeo

Dagiti bunggoy iti tattao nga nakasinnabat dagiti Isrelita iti nadumduma a paspasamak idiay Filistia. Daytoy a bunggoy ket saan nadakamat iti uray aniaman a pannakailadawan a kas iti katataoda wenno uray lugar a nagnaedanda.

Kanayonda nga nadakamat idiay libro dagiti Uk-ukom no sadino a naibaga a dagiti Perezeo ket nakiasawada kadagiti Israelita ken napasurotda a nagserbi kadagiti didiosenda.
Dagiti "Perizzies" ket naidumada manipud kadagiti bunggoy dagiti tattao a Perezeo. Ket napateg nga iletraan a maiduma dagiti naganda tapno agbalin daytoy a nalawag.

Persia, Persiano

Ti Persia ket ti emperio a nabangon babaen ken ni Ciro (Cyrus the Great) idi lima gasut ken limapulo sakbay ni Kristo (550 BC). Iti katengaanna ket masarakan nga isu ti kadagitoyen nga aldaw iti pagilian ti Iran. Dagiti tattao iti Persia ket maawagan nga "dagiti Persiano."

Nalawa ken mannakabalin iti Imperio ti Persia.
Babaen iti paglintegan ni Ari Ciro, dagiti Judio ket nawayawayaan manipud iti pannakabaludda idiay Babilonia, ken naibangon manen ti Templo idiay Jerusalem babaen iti pondo nga impaay ti Imperio iti Persia.
Ni Ari Artaxerxes idi ti mangituray iti Imperio iti Persia idi nagsublida Ezra ken ni Nehemias idiay Jerusalem tapno bangonen manen iti pader ti Jerusalem.
Ni Ester ket nagbalin a reyna iti Imperio ti Persia idi nakiasawa ken ni Ari Ahasuerus.

Pilato

Ni Pilato ti gobernador iti Roma a nangikeddeng ti pannakapapatay ni Jesus.

Gapu ta ni Pilato ti gobernador, adda karbenganna a mangpapatay kadagiti kriminal.
Dagiti mangidadaulo iti relihion dagiti Judio ket kinalikagumanda nga ipalansa ni Piato ni Jesus idiay krus, isu nga nagulbodda ket imbagada a kriminal ni Jesus.
Naamiris ni Pilato a ni Jesus ket awan basolna, ngem nagbuteng isuna kadagiti tatttao, isu nga imbilinna dagiti soldadona nga ilansada ni Jesus idiay krus.

Potifar

Ni Potifar ti kapapatgan nga opisial ti faraon ti Egipto bayat iti tiempo ni Jacob, asawana, dagiti annakna ket agnanaed iti Canaan. Ni Potifar ti kapitan dagiti agbanbantay.

Ginatang ni Potifar ni Jose nga anak ni Jacob a kas adipen ken dinutokanna nga akinrebbeng iti pagtaenganna.
Idi napabasol ni Jose nga agar-aramid iti saan a nasayaat, impaibaludna ni Potifar ni Jose.

Priscilla

Ni Priscilla ket maysa a Judio a Kristiano iti immuna a siglo, kaduana ni Akila nga asawana, a nakipagtrabaho ken ni Pablo iti panagserbina iti Dios.

Naam-ammo ni Pablo da Akila ken Priscilla idiay Corinto.
Apagbiit a nagnaed da Akila ken Priscilla iti Roma.
Kadua dagiti agasawa ni Pablo a nagaramid iti tolda a kas trabahoda, kasta met a tultulunganda isuna iti panagserbina iti Dios.
Sumagmamano a daras a nadakamat da Akila ken Priscilla iti Baro a Tulag a kas katinnulongan ni Pablo.
Masansan a nadakamat ni Priscilla a kas maysa a nasayaat a pangyarigan a manursuro a babae iti immuna nga iglesia.

Rabba

Ti Rabba ket kapategan a siudad dagiti tattao nga Ammonita.

Ti Rabba ket masanan a dinardarup bayat dagiti ranget maibusor kadagiti Amonita.
Tinagikua ti ari ti Israel a ni David ti Rabba kas maysa kadagiti naudi nga naparmekna.
Kadagitoy nga al-aldaw ti siudad ti Aman Jordan ita ket nausar a pakasarakan ti Rabba.

Rahab

Ni Rahab ket babai nga agnanaed idiay Jerico idi dinarup iti Israel ti siudad. Isuna ket maysa a balangkantis.

Inlemmeng ni Rahab dagiti dua nga Israelita a napan nagsisiim iti Jerico sakbay a darupen dagiti Israelita daytoy. Tinulunganna dagiti agsisiim a nakasubli idiay kampo ti Israel.
Ni Rahab ket nagbalin a namati ken ni Yahweh, isuna ken ti pamiliana ket naisalakan idi nadadael iti Jerico. Nakipagnaedda kadagiti Israelita.

Rama

Ti Rama ket kadaanan a siudad ti Israel a masarakan agarup walo a kilometro (8km) iti amianan iti Jerusalem, idiay Benjamin asideg ti Gabaon.

Ti Rama ket masarakan idiay lugar a nagnaedan dagiti kaputotan ni Raquel nga asawa ni Jacob.
Idi naala a naibalud dagiti Israelita idiay Babilonia, naiyapanda nga umuna idiay Rama sakbay a naiyakar idiay Babilonia.
Ti Rama ket ti pagtaengan ti ina ken ama ni Samuel.

Ramot

Ti Ramot ket napateg a siudad idiay banbantay iti Galaad. Naawagan met a Ramot Galaad.

Ti Ramot ket kukua dagiti tribu ni Gad nga Israelita ken naituding a siudad kas pagkamangan.
Ni Ari Ahab iti Israel ken Jehosafat iti Juda naguornongda a makigubat maibusor iti ari iti Aram idiay Ramot. Napapatay ni Ahab iti ranget.
Kalpasanna da Ari Ahazais ken Ari Joram pinadasda nga alaen ti siudad ti Ramot manipud ken ni Ari Aram ngem ni Joram ket nasugatan. Agpadada a pinatay ni Jehu kalpasanna nga isu ket napulotan nga ari ti Israel idiay Ramot.

Raquel

Ni Raquel ket maysa kadagiti asawa ni Jacob. Isuna ken ni kabsatna nga ni Lea ket annak a babbai ni Laban, nga uliteg ni Jacob.

Ni Raquel ket ina da Jose ken Benjamin, nga isu ti nagbalin nga kaputotan dagiti dua a tribu iti Israel.
Idi umun-una, ni Rquel ket saan a maaddaan iti anak. kalpasanna inikkan ti Dios iti kabaelan a mangiyanak ken ni Jose.
Kalpasan dagiti adu a tawen, a naiyanakna ni Benjamin ket natay ni Raquel, ket inpunpon ni Jacob isuna iti asideg ti Betlehem.

Rebecca

Ni Rebecca ket anak ti maysa kadagiti kaanakan ni Abraham. Ti apongna a lakay ket ti kabsat ni Abraham.

Pinili ti Dios ni Rebecca nga agbalin nga asawa ti anak ni Abraham a ni Isaac.
Imbati ni Rebecca ti pagilianna ket simmurot iti adipen ni Abraham a mapan iti pagilian ni Isaac, tapno asawaen ni Isaac, ken agnaedda sadiay a kaduana ti pamiliana.
Iti nabayag a tiempo, saan a naaddaan ti anak ni Rebecca, ngem kalpasanna binendisionan ti Dios isuna iti singin a lallaki, ni Esau ken ni Jacob.

Rehoboam

Ni Rehoboam ket maysa kadagiti anak ni Ari Solomon, ken nagbalin nga ari ti nasion nga Israel kalpasan a natay ni Solomon.

Idi nakaru ti panagsao ni Rehoboam kadagiti tattao iti Israel, sangapulo a tribu ti nagrebelde maibusor kenkuana. Gapu iti daytoy, ti nasion nga Israel ket nagbalin a dua a pagarian: ti pagarian iti Israel idiay ammianan ken ti pagarian ti Juda iti abagatan.
Nagtultuloy ni Rehoboam a nagbalin nga ari iti pagarian ti Juda, nga addaan ti dua a tribu a nagtalinaed kenkuana.
Ni Rehoboam ket nadangkes nga ari a saan a nagtulnog ken ni Yahweh, ngem nagserbi kadagiti didiosen.

Rimmon

Ti Rimmon ket nagan ti maysa a lalaki ken mabalin met a dagiti sumagmamano a lugar idiay Biblia. Nagan met daytoy iti didiosen. Ti kayatna a sawen daytoy ket "bunga ti granada a kayo."

Ti lalaki nga agnagan ti Rimmon ket maysa a Benjaminita a naggapu iti siudad ti Beerot idiay Zebulon. Ti anakna a lalaki ket pinatayna ni Isboset, ti paralitiko nga anak a lalaki ni Jonatan.
Ti Rimmon ket maysa nga ili idiay abagatan a paset iti Juda. Ti Bato ti Rimmon ket maysa a natalged a lugar a napanan dagiti Benjaminita tapno makalibasda iti pannakapapatayda.
Ti Rimmon-Perez ket saan nga ammo ti mismo nga ayanna idiay let-ang ti Judea.

Roma, Romano

Iti agdama a panawen, ti Roma ti kangrunaan a siudad ti pagilian nga Italia.

Kabayatan ti panawen ni Jesus ken dagiti adalan, ti Roma ket isu iti sentro iti Imperio ti Roma.
Ti Imperio ti Roma ti mangiturturay kadagiti amin a rehion iti aglawlaw ti Baybay Meditarinean, agraman ti Israel.
Ti balikas a "Romano" ket dakdakamatenna dagiti aniaman a banag mainaig iti rehion a tinengngel iti gobierno ti Roma, agraman dagiti tattao a Romano ken dagiti opisial a Romano.
Innalada ni Apostol Pablo idiay siudad ti Roma a kas balud gapu ti panangikasabana iti naimbag a damag maipapan ken ni Jesus.

Ruben

Ni Ruben ti inauna nga anak ni Jacob. Ti ina na ket ni Lea.

Idi pangpanggepen dagiti kakabsatna a papatayenda ti inaudi a kabsatda a ni Jose, insalakan ni Ruben ti biag ni Jose babaen iti panangibagana kadakuada nga ikabilda iti nauneg nga abut.
Nagsubli ni Ruben tapno isalakan na ni Jose, ngem dagiti dadduma a kakabsatna ket inlakoda a kas tagabu kadagiti lummabas nga agtagtagilako.
Dagiti kaputotan ni Ruben ket nagbalin a maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel.

Ruth

Ni Ruth ket maysa a babai a Moabita, a nagnaed idi tiempo a dagiti uk-ukom ti mangidadaulo iti Israel. Isuna ket maysa a kapuonan ni Jesu-Cristo.

Ni Ruth ket naam-ammo babaen iti kinapudnona iti katuganganna a babai a ni Noemi. Nagdaliasat ni Ruth nga kadua ni Noemi nga agawid iti Israel ken tinulunganna ni Noemi iti kasapulanda.
Intalekna pay ti biagna nga agserbi iti maymaysa a pudno a Dios ti Israel.
Ni Ruth ket nakaasawa ti Israelita a lalaki ket nangipasngay ti anak a lalaki a nagbalin nga apong ni Ari David.

Samaria, Samaritano

Samaria ti nagan ti maysa a siudad ken ti aglawlawna a rehion idiay amianan a paset ti Isarel. Masarakan ti rehion iti nagbaetan ti laud iti Tanap ti Saron ken iti daya ti Karayan Jordan.

Idiay Daan a Tulag, ti Samaria ti kangrunaan a siudad iti amianan a pagarian ti Israel. Iti nabiit a panawen, ti aglawlawna a paset ket naawaganen ti Samaria.
Idi naparmek ti Asiria iti amianan a pagarian ti Israel, tiniliwda dagiti adda iti siudad ti Samaria ken kaaduan kadagiti Israelita nga adda iti amianan a paset ket pinilitda a pumanaw iti rehion ken inyapanda isuda iti adayo a nagduduma a siudad ti Asiria.
Nangiyeg pay dagiti taga-Asiria iti adu a ganganaet iti rehion ti Samaria tapno sukatanda dagiti Israelita a pimmanaw.
Sumagmamano kadagiti Israelita a nagtalinaed iti dayta a rehion ket naki-asawa kadagiti ganggannaet nga immakar idiay, ket dagiti kaputotanda ti naawagan a Samaritano.
Tagibassiten dagiti Judio dagiti Samaritano gapu ta isuda ket saanda a puro a Judio ken gapu ta agdaydayawda kadagiti didiosen.
Idi tiempo ti Baro a Tulag, ti rehion ti Samaria ket ti nagpatinggaan iti amianan ti rehion ti Galilea ken ti abagatan a paset ti rehion ti Judea.

Samson

Ni Samson ket maysa kadagiti ukom wenno mangisalakan iti Israel. Naggapu isuna iti tribu ti Dan.

Inikkan ti Dios ni Samson iti nakaskasdaaw, naisangsangayan a pigsa nga inaramatna iti pannakilabanna kadagiti kabusor dagiti Israelita, dagiti Felisteo.
Naikabil ni Samson iti maysa a kari a saanna a pulos a putden ti buokna ken saan a pulos nga uminom iti arak wenno ania man a klase iti naingel nga inumen.
Idi nagpailuyos ni Samson iti panagpakpakaasi ti manangallilaw nga asawana, a ni Delilah, ket imbagana kenkuana ti palimed ti pigsana, pinuted ni Delilah ti buok ni Samson tapno mapukawna ti pigsana.
Kabayatan ti pannakatiliw ni Samson, inikkan ti Dios isuna ti kabaelan tapno maipasublina ti pigsana ken inikkanna isuna iti gundaway tapno dadaelenna iti templo ti didiosen a Dagon, pakairamanan dagiti adu a Felisteo.

Samuel

Ni Samuel ket profeta ken maudi nga ukom iti Israel; pinulutanna nga agpada da Saul ken David a kas ari ti Israel.

Ni Samuel ket anak da Elcana ken Ana iti ili ti Rama.
Ni Ana ket lupes, ngem naipasngay ni Samuel a kas sungbat iti kararag ni Ana nga ikkan ti Dios isuna iti lalaki nga anak.
Iti kararag ni Ana, inkarina iti Dios nga idatonna ti anakna a lalaki iti Apo.
Idi ubing pay ni Samuel, imbaon ni Ana isuna a tulonganna ni Eli a padi iti templo a kas inkarina iti kararagna.

Santiago (a kabsat ni Jesus)

Ni Santiago ket anak a lalaki da Maria ken Jose, ken maysa kadagiti kabsat ni Jesusiti ina.

Kabayatan ti tiempo a panagbiag ni Jesus, saan a mamati da Santiago ken dagiti kakabsatna a ni Jesus ti Mesias.
Kamaudiananna, kalpasan a ni Jesus ket nagungar manipud iti patay, ni Santiago ket namati kenkuana ken nagbalin a pangulo ti iglesia idiay Jerusalem.
Ni Santiago ket nagsurat kadagiti Kristiano nga agbibiag kadagiti sabali a pagilian. Dayta a surat ket adda idiay Biblia ken maaw-awagan a "Santiago."

Santiago (anak a lalaki ni Zebedeo)

Ni Santiago nga anak ni Zebedeo ket maysa kadagiti sangapulo ket dua nga apostol ni Jesus. Addaan isuna iti kabsat a lalaki a managan iti Juan, a maysa met laeng kadagiti apostol niJesus.

Ti trabaho ni Santiago ken ti kabsatna a ni Juan ket mangngalap, a kadua iti amada a ni Zebedeo.
Ti palayaw ni Santiago ken ni Juan ket "dagiti Annak ti Kimat," mabalin a gapu ta nalakada a makapungtot.
Daytoy a Santiago ket sabali ngem ti nangisurat iti maysa a libro idiay Biblia. Dagiti sumagmamano a pagsasao ket mabalin nga addaan iti sabali a nagnagan tapno agbalin daytoy a nalawag nga isuda ket dua nga agsinnabali a lallaki.

Santiago (nga anak ni Alfeo)

Ni Santiago nga anak ni Alfeo ket maysa kadagiti sangapulo ket dua nga apostol ni Jesus.

Sara, Sarai

Ni Sara ket asawa ni Abraham.
Ti pudpudno a nagan ni Sara ket "Sarai," ngem sinukatan ti Dios iti Sara.
Impasngay ni Sara ti maysa a lalaki nga ingkari ti Dios kenkuana ken ni Abraham.

Saron, Tanap ti Saron

Ti Saron ket nagan iti patad, nadam-eg a paraangan ti daga iti igid ti Dakkel a Baybay, ti abagatan ti Bantay Carmel. Kasta met a nalatak kas iti "Tanap ti Saron."

Dagiti sumagmamano a siudad ket nadakamat idiay Biblia a masarakan idiay Tanap ti Saron, karaman ti Joppe, Lydia, ken Cesaria.
Daytoy ket maipatarus a kas "ti tanap a naawagan Saron" wenno "Tanap iti Saron."
Dagiti tattao nga agnanaed idiay rehion ti Saron ket maawagan a "Saronitas."

Saul (DT)

Ni Saul ket maysa nga Israelita a pinili ti Dios tapno agbalin nga umuna nga ari ti Israel.

Ni Saul ket natayag ken nataer, ken maysa a nabileg a soldado. Isuna ti kita ti tao nga kayat dagiti Israelita tapno agbalin nga arida.
Uray no pinagserbianna ti Dios idi damo, nagbalin met laeng a natangsit ken sinukirna ti Dios. Isu nga, dinutokan ti Dios ni David tapno maisukat ken ni Saul a kas ari.

Kalpasan ti ginasut-gasut a tawen, adda ti sabali a Judio a managan Saulo, ngem ti naganna ket nasukatan iti Pablo kalpasanna a naamammo ni Jesus.

Seba

Idi agkauna a tiempo, ti Seba ket sibilisasyon wenno rehion a masarakan iti sadinoman a banda iti abagatan ti Arabia.

Ti Seba ket adda iti agdama a lugar nga isu ita iti Yemen wenno Etiopia, manipud 1200 B.C. ingana 275 A.D.
Dagiti agtataeng ditoy ket mabalin a dagiti kaputotan ni Ham.
Ti Reyna iti Seba ket immay a simmarungkar ken ni Ari Solomon idi nadamagna iti kinabaknang ken kinasiribna.
Adda met iti sumagmamano a lallaki a managan ti "Seba" idiay Daan a Tulag.

Sem

Ni Sem ket maysa kadagiti tallo nga anak ni Noe a kaduana iti daong idi naglayus iti lubong a nailadawan idiay libro iti Genesis.

Ni Sem iti ama dagiti tattao a kaputotanna a nagbalin a nasyon iti Israel.
Ti Biblia ket naisurat ti kaatiddug iti biag ni Sem a dandani iti innem a gasut a tawen.

Senakerib

Ni Senakerib ket mannakabalin nga ari iti Asiria a nakaigapuan a nagbalin a nabaknang ti Nineve, ti kapatgan a siudad.

Ni Ari a Senekerib ket mabigbigbig gapu ti pannakirangetna a maibusor iti Babilonia ken pagarian iti Juda.
Natangsit unay isuna nga ari ken uy-uyawenna ni Yahweh.
Rinaut ni Senakerib iti Jerusalem idi tiempo ni Ari Hezekias ken ti profeta Isaias.
Impalubos ni Yahweh a madadael dagiti buyot ni Senakerib.
Iti libro ti Daan a Tulag dagiti Ar-ari ken Cronicas ket naisurat iti sumagmamano a napasamak iti panagturayna.

Set

Ni Set ket maikatallo nga anak ni Adan ken ni Eva a nadakamat idiay Biblia.

Kinuna ni Eva a ni Set ket naited kenkuana kas mangsukat iti lugar ni Abel, a napapatay babaen iti kabsatna a ni Cain.
Ni Set ket isu iti kapuonan ni Noe ken ti tunggal maysa a nagbiag maipud idi.
Dagiti kaputotan ni Set ket isu iti immuna a nangibaga nga "awagan ti nagan iti Apo."

Sidon, Taga-Sidon

Ti Sidon ti kalakayan nga anak ti Canaan. Adda met ti siudad dagiti Canaanita a maawagan ti Sidon.

Ti siudad ti Sidon ket masarakan idiay igid ti Baybay ti Mediterranean iti rehion nga iti agdama ket paset iti pagilian ti Lebanon.
Dagiti "taga-Sidon" ket bunggoy ti tattao nga agnanaed iti kaunaan a Sidon ken ti rehion a nakapalawlaw ditoy. Dagitoy a tattao ket Hentil.
Idiay Biblia, ti Sidon ket asideg a naitipun iti siudad ti Tiro, ken dagiti dua a siudad ket mabigbig iti kinabaknang ken ti kinaderrep a kababalin dagiti tattaoda.

Sikem

Ti Sikem ket ili iti Canaan a masarakan agarup uppat a pulo a milya iti abagatan ti Jerusalem. Ti Sikem ket nainagan met iti lalaki idiay Daan a Tulag.

Ti Sikem ket isu iti nagsimpaan ni Jacob kalpasan iti panagkapiada iti kabsatna a ni Esau.
Ginatang ni Jacob iti daga manipud ti anak ni Hamor idiay Sikem, nga isu iti nagbalin a daga a pagitaneman ti pamiliana ken isu iti nangitaneman dagiti annak ni Jacob kenkuana.

Silas, Silvano

Ni Silas ti mangidadaulo kadagiti amin a namati idiay Jerusalem.

Dinutokan ti iglesia idiay Jerusalem ni Silas nga apan ken ni Pablo ken Barnabas idiay siudad ti Antioka.
Kalpasanna ni Silas ket nakipagdaliasat ken ni Pablo kadagiti sabali a siudad tapno mangisuro maipapan ken ni Jesus.
Naibalud da Silas ken Pablo idiay siudad ti Filipos. Nagtalekda iti Dios ken nagkankantada iti kanta a pammadayaw kabayatan nga addada idiay. Winayawayaan ida ti Dios iti pagbaludan ken naaramatda tapno maisalakan ti agbanbantay ti pagbaludan.

Silo

Ti Silo ket napaderan a siudad ti Canaanita a inabak dagiti Israelita, nga indauloan ni Josue.

Ti siudad ti Silo ket masarakan iti laud iti Karayan Jordan ken amianan a daya iti siudad ti Betel.
Bayat ti tiempo nga idadauloan ni Josue ti Israel, ti siudad ti Silo ti lugar a pagsasarakan wenno pagguumongan dagiti tattao ti Israel.
Dagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel ket nagsasarakda idiay Silo tapno mangngeganda ti ibaga ni Josue no ania a paset ti Canaan ti maidutok ti tunggal maysa kadakuada.
Sakbay a naipatakder dagiti aniaman a templo idiay Jerusalem, ti lugar a Silo ti immayan dagiti Israelita tapno agidaton iti Dios.
Ni Ana nga ina ni Samuel ket inkuyogna ni Samuel idi ubing pay idiay Silo tapno idatonna isuna iti Apo. Nagtalinaed isuna sadiay a kadua ti padi a ni Eli tapno suroanna nga agserbi iti Apo.

Simei

Sumagmamano a lallaki idiay Daan a Tulag ket agnagan ti Simei.

Ni Simei ket anak a lalaki ni Gera, maysa a Benjaminita a nangilunod ken ni Ari David ken nangbarsak iti batbato kenkuana idi pumanpanaw isuna manipud ti Jerusalem ken manipud ti anakna a ni Absalom.
Sumagmamano kadagiti lallaki nga agnagan ti Simei idiay Daan a Tulag ket nagserbi a kas papadi a Levita.

Simeon

Idiay Biblia, adda dagiti sumagmamano a lallaki nga agnagan ti Simeon.

Idiay Daan a Tulag, ti maikadua nga anak da Jacob (Israel) ken Lea ket agnagan ti Simeon. Dagiti kaputotanna ket nagbalin a maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel.
Ti tribu ni Simeon ket sinakupda ti abagatan ti naikari a daga iti Canaan, ti disso a paset ti tawiden ni Juda.
Idiay Baro a Tulag, ti nadiosan a lalaki nga agnagan ti Simeon ket adda idiay templo iti Jerusalem idi impan da Maria ken Jose ti maladaga a ni Jesus tapno maidaton isuna iti Dios. Binendisionan ni Simeon ni Jesus ken nagdayaw isuna iti Dios ta impaayna ti Messias nga agbalin a manangisalakan dagiti amin a tattao.
Tapno nalawag a dagitoy ken ti dadduma a lallaki nga agnagan iti Simeon ket agsasabali a tao, sumagmamano a mangipatpatarus ket mabalin nga agpili iti panangiletra kadagiti naganda nga adda bassit nagdumaanda.

Simon a Patriota

Ni Simon a Patriota ket maysa kadagiti sangapulo ket dua nadekket nga adalan ni Jesus.

Bassit ti pannakaammo maipapan ken ni Simon a Patriota. Namintallo a nadakamat isuna kadagiti listaan ti adalan ni Hesus.
Ni Simon ket maysa kadagiti sangapulo ket maysa a nagtitipon kalpasan a nagsubli ni Jesus idiay langit.
Sumagmamano a patta-patta ti balikas a "patriota" ket kayat a sawen a ni Simon ket kameng iti "dagiti Patriota" no sadino a dagiti relihioso a Judio ket nakaru ti kinaregtada a tumulong nga itandudo ti linteg ni Moises kabayatan ti nakaru a panangsuppiat iti gobierno ti Roma.
Ti dadduma a kapanunotan ti balikas a "patriota" ket iladawanna laeng ti kinapanatiko ni Simon iti relihion.

Sinai, Bantay Sinai

Ti Sinai ket nagan ti maysa a bantay, a mabalin a masarakan idiay abagatan a paset nga aw-awaganda itattan a Sinai Peninsula.

Nadanun dagiti Israelita ti Bantay Sinai idi agdaldaliasatda manipud Egipto nga agturong iti Naikari a Daga.
Ti Bantay Sinai ket paset ti dakkel ken kabatuan a disierto.
Inted ti Dios ken ni Moses ti Sangapulo a Bilin idiay Bantay Sinai.

Siniar

Kayat a sawen ti Siniar ket "pagilian dagiti dua a karayan" ken nanaganan ti tanap wenno rehion idiay makin-abagatan ti Mesopotamia.

Kalpasanna ket nagbalin a mabigbig ti Siniar a kas Caldea ken kalpasanna ket nagbalin a Babilonia.
Ti siudad ti Babel ket nalabit nga isu ti naam-ammo a kapipintasan a siudad iti Siniar no sadino a dagiti kaunaan a tattao a nagnaed idiay ket nangipatakder iti natayag a tore.
Ni Abraham ket nagtaud iti siudad ti Ur iti daytoy a rehion, nga iti dayta a tiempo ket maawagan pay laeng ti Caldea.

Siria

Ti Siria ket pagilian a masarakan iti amianan a daya ti Israel. Kabayatan ti tiempo ti Baro a Tulag, daytoy ket probinsia iti babaen ti turay ti Emperio ti Romano.

Idi tiempo ti Daan a Tulag, dagiti taga-Siria ti nabileg a suldado a kalaban dagiti Israelita.
Ni Naaman ket komandante kadagiti suldado ti taga-Siria a naagasan ti sakitna a ketong babaen ken ni profeta nga Elias.
Adu kadagiti agnanaed idiay Siria dagiti kaputotan ni Aram, isu a kaputotan ni Noa manipud kenni Shem.
Ti Damasco, ti sentro a siudad ti Siria, ket nadakamat a namin-adu idiay Biblia.
Ni Saulo ket napan iti siudad ti Damasco nga addaan iti panggep a mangparigat kadagiti Kristiano idiay, ngem linappedan isuna ni Jesus.

Siudad ni David

Ti "Siudad ni David" ket sabali a nagan para iti Jerusalem ken Betlehem.

Ti Jerusalem ti nagnaedan ni David kabayatan a nagturay isuna iti Israel.
Ni David ket naiyanak idiay Betlehem.

Sodoma

Ti Sodoma ket maysa a siudad idiay abagatan a paset ti Canaan a nagnaedan ti kaanakan a lalaki ni Abraham a ni Lot, agraman ti asawana ken dagiti annakna.

Ti rehion a nanglikmot iti Sodoma ket nawadwad iti danumna ken nadam-eg, isu nga idiay ti napili ni Lot a pagnaedan idi umuna a nagtaengda idiay Canaan.
Iti umno nga ayan iti daytoy a siudad ket saan nga ammo gapu ta ti Sodoma ken iti kabangibang a siudad a Gomorra ket dinadael a husto ti Dios a kas panangdusana kadagiti dakes a banag nga inaramid dagiti tattao.
Ti kadawyan a basol nga inaramid dagiti tattao iti Sodoma ken Gomorra ket ti panagartemda kadagiti padada a lalaki wenno kadagiti padada a babai.

Sofonias

Sofonias ti nagan dagiti sumagmamano a lallaki idiay Daan aTulag, karaman ti maysa a padi ken maysa a propeta. Ti libro idiay Daan a Tulag ni propeta Sofonias ket naglaon kadagiti padtona.

Ni propeta Sofonias ket nagnaed idiay Jerusalem ken nangipadto idi agturay ni Josias a kas ari ti Juda.
Tinubngar ni Sofonias dagiti tattao nga agdaydayaw kadagiti sinan-dios.

Solomon

Ni Solomon ket maysa kadagiti anak ni Ari David. Ti inana ket ni Batseba.

Idi nagbalin nga ari ni Solomon, imbaga ti Dios kenkuana a dawatenna ti aniaman a kayatna. Isu a dinawat ni Solomon ti kinasirib a mangidaulo kadagiti tattao iti nalinteg ken nasayaat. Naay-ayo ti Dios ti dinawat ni Solomon ket intedna ti kinasirib ken ti kinabaknang.
Nangipatakder ni Solomon iti templo para iti Dios idiay Jerusalem a pinanggep nga ipatakder ni David nga amana.
No pay nangidaulo ni Solomon a sisisirib iti rugrugi, ngem iti saan a nagbayag, inasawana dagiti gangannaet a babbai ket inrugida nga dinaydayaw dagiti didiosenda.
Gapu ta saan a nagbalin a napudno ni Solomon, kalpasan ti pannakatayna ket ginudua ti Dios dagiti pagarian ti Israel: ti Israel ken ti Juda. Dagitoy a pagarian ket masansan nga agap-apada.

Succot

Ti Succot ket nagan dagiti dua a siudad idiay Daan a Tulag. Ti sao a, "succot" ket kayatna a sawen a "pagkamangan wenno sarikedked."

Ti umuna a siudad a naawagan iti Succot ket masarakan iti daya a paset ti Karayan Jordan.
Nagnaed ni Jacob idiay Succot a kadwana ti pamiliana ken dagiti ayupna, nangipatpatakder idiay kadagiti balay a para kadakuada.
Kalpasan ti sangagasut a tawtawen, ni Gideon ken dagiti nabannog a tattaona ket nagsardengda idiay Succot kabayatan ti panangkamatda kadagiti Midianita, ngem dagiti tattao idiay ket nagkedkedda nga ikkan isuda iti uray ania a taraon.
Ti maikadua a Succot ket masarakan iti amianan a beddeng ti Egipto ken

maysa a lugar a nagsardengan dagiti Israelita kalpasan ti panagballasiwda iti Nalabaga a Baybay kabayatan iti panagliblibasda manipud iti nakatagabuanda idiay Egipto.

Tamar

Ti Tamar ket nagan iti sumagmamano a babai idiay Daan a Tulag. Isu met iti nagan ti lugar a nadakamat idiay libro ti Ezekiel.

Ni Tamar ket manugang ni Juda. Inpasngayna ni Fares a kaputotan ni Jesu-Cristo.
Maysa kadagiti annak a babbai ni Ari David ket agnagan met iti Tamar; rinames isuna ni Amnon a kabsatna iti ama ken inbatina daytoy a naladingit.

tao ti Dios

Ti "idiom" a "tao ti Dios" ket maysa a wagas a panangraem kadagiti profeta ni Yahweh.

Daytoy ket maysa a pangawag wenno titulo iti panagdayaw a maited kadagiti adu a profeta iti Daan a Tulag.
Mabalin pay daytoy nga ipatarus a kas "tao a kukua iti Dios" wenno "tao nga isu iti pinili ti Dios" wenno "tao nga agserserbi ti Dios."

Tarso

Ti Tarso ket kauunaan ken kararang-ayan a siudad a masarakan idiay probinsia ti Roma idiay Cilicia, nga isu tatta iti abagatan a sentro ti Turkey.

Masarakan daytoy a naikadua iti kadadakkelan a karayan ken asideg iti abay ti Baybay Mediterranean ket naaramid a paset iti napateg a dalan a pannakisinnukatan kadagiti laklako.
Iti naminsan iti pakaistoriaan daytoy ket naam-ammo a kas sentro a siudad ti Cilicia.
Ti Tarso ket lugar a nakaipasngayan ni apostol Pablo.

Tarsus

Ti Tarsus ket nagan ti apoko ni Jafet nga anak ni Noe.

Ti profeta idiay Daan a Tulag a ni Jonas ket pinadasna nga itarayan ti bilin ti Dios babaen iti panagluganna iti barko nga agturong idiay Tarsus.
Ti Tarsus ket nagan pay iti siudad a pagsangladan idiay Biblia, ngem saan nga ammo iti pakasarakanna. Ipapan ti dadduma a dakdakamatenna daytoy ti dadduma a siudad idiay Fenicia nga adayo manipud Israel.
Ni Ari Solomon ket nakipagnegosio iti Tarsus, a narang-ay launay a siudad, mang-uk-ukom manipud kadagiti napapateg a produkto a naiumay nga ilako wenno isukat.
Idi imbaga ti Dios ken ni Jonas a mapan idiay Nineve, napan ketdi isuna idiay Joppe ket naglugan iti barko nga agturong idiay Tarsus.

Tera

Ni Tera ket kaputotan ti anak ni Noe a lalaki, isu ni Sem, isuna ti ama ni Abram, Nahor ken Haran.

Pinanawan ni Tare iti pagtaenganna idiay Ur tapno mapan iti daga ti Canaan a kaduana iti anakna a ni Abram, ti kaanakanna a ni Lot, ken iti asawa ni Abram a ni Sarai.
Ti dalan nga agturong ti Canaan, ket nagnaedda iti apagbiit idiay siudad ti Haran idiay Mesopotamia, natay ni Tera idiay Haran iti tawen nga 205.

Tesalonica, taga Tesalonica

Idi tiempo ti Baro a Tulag, ti Tesalonica ket isu iti kangrunaan a siudad ti Macedonia idiay agkauna nga imperio ti Romano. Dagiti tattao nga agnanaed iti dayta a siudad ket maawagan ti "taga Tesalonica."

Ti siudad ti Tesalonica ket napateg a pagpunduan ti bapor ken kasta pay iti kasasaad ti nalawa a kalsada a naitipon ti Roma ken kasta met iti Imperio ti Roma idiay amianan.
Sinarungkaran ni Pablo, a kaduana ni Silas ken ni Timoteo iti Tesalonica ti maikaduana a naibaon a nagbiahe ken kas nagbanaganna, ti iglesia a nagballigi ket naipatakder idiay.
Nagsurat ni Pablo ti dua a surat kadagiti Kristiano idiay Tesalonica. Dagitoy a sursurat, Umuna a Taga Tesalonica ken Makadua a Taga Tesalonica, a pakairamanan idiay Baro a Tulag.

ti baybay, ti Dakkel a Baybay, ti makinlaud a baybay

Idiay Biblia, ti "Dakkel a Baybay" wenno "ti makinlaud a baybay" ket dakdakamatenna no ania iti naawagan itatta ti "ti baybay, ti Dakkel a Baybay, ti makinlaud a baybay", nga isu iti kadakkelan a bagi ti danum a nalatak kadagiti tattao idi tiempo ti Biblia.

Ti Dakkel a Baybay ket napaigidan kadagiti : Israel (daya), Europa (amianan ken laud), ken Africa (bagatan).
Napateg daytoy a baybay idi agkauna a tiempo para iti pagaramidan ken pagpasiaran gapu ta napaigidan iti adu a pagilian. Narang-ay ti kasta unay dagiti bunggoy dagiti siudad ken tattao a masarakan ti igid iti daytoy a baybay gapu ta no kasano a nagin-awa a sumrek dagiti nasayaat manipud ti naduma-duma a siudad babaen iti barko.
Gapu ta masarakan ti dakkel a baybay idiay laud ti Israel, daytoy ket madakamat no dadduma a kas "makinlaud a baybay."

Ti sao a "nasantoan" ken "kinasanto" ket dakamatenna iti kagagalad iti Dios a dagup ti pannakaisinana manipud kadagiti amin a banbanag nga addaan basbasol ken pagkurangan. Ti Dios laeng ti nasantoan. Pagbalinenna dagiti tattao ken dagiti banbanag a nasantoan. Dagiti nasantoan a tattao ket kukua ti Dios ken naisina para ti panggep a panagserbi ti Dios ken mangted dayaw kenkuana. Ti banag nga impalawag ti Dios a nasantoan ket banag a nailasin a mausar ken mangted dayaw kenkuana, kasla iti altar a ti panggepna ket pangisagutan ti datdaton kenkuana. Gapu ta ti Dios ket nasantoan, awan kabaelan dagiti tattao a makaasideg kenkuana malaksid no palubosanna ida, gapu ta isuda ket tattao laeng a managbasol ken addaan pagkurangan. Idiay Daan a Tulag, inlasin ti Dios dagiti papadi a kas nasantoan nga agserbi kenkuana. Masapul nga aglabasda ti seremonia ti pannakadalus manipud kadagiti basbasol tapno makaasidegda iti Dios. Inlasin pay ti Dios a kas nasantoan dagiti sumagmamano a luglugar ken banbanag a kukuana wenno nangparanganna, kasla ti "nasantoan a disso" (Exodo 3:5) wenno ti templona. Dagiti Singasing iti Panangipatarus Dagiti wagas tapno ipatarus ti "nasantoan" ket ,"nailasin para ti Dios" wenno "kukua ti Dios" wenno "nadalus" wenno "awanan basol" wenno "naisina manipud basol." Tapno "agbalin a nasantoan ket" masansan a maipatarus a "nadalusan" iti Ilokano. Mabalin nga ipatarus a "nailasin para ti pakaitan-ukan ti Dios."

Tikico

Ni Tikico ket maysa a a kapada ni Pablo nga agminministirio iti ebanghelio.

Kinaduaan ni Tikico ni Pablo iti maysa kadagiti panagdaliasatna a napan nagministirio idiay Asia.
Iladawan ni Pablo isuna a kas "dungdungwen/ay-ayaten" ken "napudno".
Ni Tikico iti nangipan kadagiti surat ni Pablo para kadagiti taga-Efeso ken taga-Colosas.

Timoteo

Ni Timoteo ket agtutubo a lalaki manipud iti Listra a nagbalin a namati ken ni Cristo a kas nagbanagan ti panagserbi ni Pablo idiay ilina. Nakitipon isuna ken ni Pablo iti sumagmamano a panagdalyasat a panagmision ken timmulong tapno ipastoran dagiti baro a namati iti komunidad.

Dua da apongna a Lois ken ti inana a ni Eunice ket Judio ken namati ken ni Cristo, ngem ti ama na ket maysa a Griego.
Gapu ta ni Timoteo ket saan a puro a Judio, kinugit isuna ni Pablo tapno maam-ammo isuna ken agministro kadagiti Judio a saanna ida a mapagura.
Dagiti panglakayen ken ni Pablo ket dinutokanda ni Timoteo para iti panagserbina babaen iti panangikabilda iti imada kenkuana ken panangikararagda kenkuana.
Dua a libro idiay Baro a Tulag (1 Timoteo ken 2 Timoteo) ti insurat ni Pablo, a mangipapaay iti giya ken ni Timoteo a kas agtutubo a mangiturong kadagiti lokal nga iglesia.

Tiro

Ti Tiro ket kauunaan a siudad dagiti taga-Canaan iti igid ti Baybay ti Mediterranean nga isu tatta iti pagilian ti Lebanon. Adda iti paset daytoy a siudad a masarakan iti isla ti baybay, nga agarup iti maysa a kilometro manipud iti igid ti baybay.

Ti siudad ti Tiro ket adda kasakbayan nga inmakar dagiti Israelita idiay Canaan. Kadawyan daytoy a siudad dagiti Hentil.
Gapu iti pakasarakanna ken kadagiti napapateg a kadawyan a pagbiagan, ti siudad ti Tiro ket addaan iti narang-ay nga industriya iti trabaho ken nabaknang launay.
Dagiti tattao ti Tiro ket adddaan kadagiti damag gapu iti panagbiag iti "immoral".
Ti Tiro ket masansan a kaduaan dagiti asideg nga imun-una a siudad ti Sidon.

Tirza

Ti Tirza ket maysa a napateg a siudad ti Canaanita ken idi agangay ket apagbiit a nagbalin a maysa kadagiti kangrunaan a siudad iti amianan a Pagarian ti Israel.

Ti siudad a Tirza ket masarakan idiay paset a masakupan ti tribu iti Manases.
Ti siudad ket naipagarup nga addaan iti sangapulo (10) a milya iti amianan ti siudad ti Sikem.
Tirza pay ti nagan ti maysa nga apoko a babai ni Manases a nangdamag iti tawid a daga gapu ta awan ti kabsatda a lalaki a mangtawid iti daytoy, kas iti kadawyan a kaugalian.

Tito

Ni Tito ket maysa a nagkauna a panguloen ti iglesia a sinuroan ni apostol Pablo.

Ni Tito ket naikkan iti trabaho a mangdutok kadagiti panguloen ti iglesia idiay Creta.
Ti maysa a libro idiay Baro a Tulag ket surat ni Pablo ken ni Tito.
A kas maysa a panguloen iti iglesia dagiti Hentil, saan a masapul a makugit ni Tito.

Tomas

Maysa ni Tomas a napili kadagiti sangapulo ket dua a lallaki nga agbalin nga adalanna (naawagan met a dagiti apostol).

Maysa pay a nagan a Tomas ket naamammo a "Didymos", ti kayatna a sawen ti dayta a sao ket "singin."
Ni Tomas ket naam-ammo ti panangibagbagana nga isuna ket saan a mamati a ni Jesus ket nagbiag manen malaksid laeng no makitana ken mariknana dagiti lugar a nakasugatan ni Jesus.
Ni Tomas met laeng ti nangdamag ken ni Jesus a mangipalawag no kasanoda a maamoan iti wagas a mapan iti Ama.

Troas

Ti siudad a Troas ket pagsangladan a masarakan iti amianan a laud iti igid ti nagkauna a Roma, a probinsia ti Asia.

Pinasiar ni Pablo ti Troas iti namintallo a daras bayat ti tiempo iti panagmisionna.
Iti maysa a padaya sadiay, atiddug ti panangikasaba ni Pablo inggana rabii ket maysa nga agtutubo a managan iti Eutico ket nakaturog. Gapu ta nagtugaw isuna iti ayan ti nakalukat a tawa, ni Eutico ket natinnag ket natay. Babaen ti pannakabalin ti Dios, pinabbiag manen ni Pablo daytoy nga agtutubo.
Idi adda ni Pablo iti Roma dinawatna ken ni Timoteo nga iyegna ti librona a nakalukot ken ti kagayna a nabatina idiay Troas.

Tubal

Ni Tubal ket anak ni Jafet nga anak ni Noe.

Tubal met ti nagan dagiti bunggoy ti tattao a dinakamatda Isias ken Ezekiel.
Daytoy a tao ket naiduma ken ni Tubal-Cain nga anak ni Lamek.

Ur

Ti Ur ket kapatgan a suidad nga asideg iti Karayan ti Eufrates iti un-una nga aldaw ti rehion ti Caldea, a masarakan ti paraangan nga isu itatta iti agdama a pagilian iti Iraq.

Ni Abraham ket naggapu manipud ti siudad iti Ur ken manipud idiay, inawagan ti Dios isuna a pumanaw ket mapan iti daga ti Canaan.
Ni Haran, ti kabsat a lalaki ni Abraham ken ti ama ni Lot, ket natay sadiay. Daytoy ket nalabit a naimpluwensiahan ni Lot a sumurot ken ni Abraham idi pinanawanna iti Ur.

Urias

Ni Urias ti nalinteg a tao ken maysa kadagiti kalaingan a soldado ni Ari David.

Adda asawa ni Urias a napintas unay, ti naganna ket Batseba.
Kinamalala ni David ti asawa ni Urias, ket insikogna ti anak ni David.
Ni David ti nakigapuan ti pannakatay ni Urias iti gubat tapno makaluban ti basolna. Inasawa ngarud ni David ni Batseba.

Uzzias, Azaria

Agarup 800 BC, nagbalin ni Uzzias nga ari iti Juda idi agtawen isuna ti sangapulo ket innem, ken nagturay iti lima a pulo ket dua a tawen idiay Jerusalem, daytoy ket saan a kadawyan nga atiddog a panagturay. Ni Uzzias ket naam-ammo pay a kas "Azaria."

Ni ari Uzzias ket mabigbigbig gapu iti naurnos ken nalalaing a suldado. Addaan isuna iti inaramidna a torre tapno masalaknibanna iti siudad ken adda iti naisangsangayan nga ar-armas para iti pannakigubat tapno mangipurruak ti sikubeng iti pana ken kadagiti dadakkel a batbato.
Agingana a ni Uzzias ket agserserbi iti Apo, agballigi isuna. Ti panagleppas ti turayna, no pay kasta, nagbalin isuna a natangsit ken sinukirna iti Dios babaen iti panangpuorna iti insenso idiay templo, nga padi laeng ti mabalin a mangaramid daytoy.
Gapu iti daytoy a basol, nagsakit iti ketong ni Uzzias ket nagbiag isuna a naiyadayo kadagiti tattao iti kanito a nalpas iti panagturayna.

Vasti

Idiay libro ti Daan a Tulag nga Ester, ni Vasti ket asawa ni Ahasuero, nga ari iti Persia.

Nailaksid ni Vasti a kas reyna idi saan isuna a nagtulnog iti imbilin ni Ari Ahasuero, a mapanna ipakita iti pintasna kadagiti nabertek a bisitana.
Kas nagbanaganna, nangbirukda iti baro a reyna ket iti kasta ni Ester iti napili a nagbalin a baro nga asawa iti ari.

Zabulon

Buridek nga anak ni Jacob ken ni Lea ni Zabulon, ken isu ti nagan ti maysa kadagiti sangapulo ket dua a tribu ti Israel.

Ti naited a daga iti tribu dagiti Israelita a Zabulon ket iti makin-daya ti Natay a Baybay.
No dadduma ti nagan a Zabulon ket naaramat a mangibaga iti daga a pagnanaedan dagitoy a tribu dagiti Israelita.
"Natan-ok" ti kayat a sawen ti Zabulon.

Zacarias (BT)

Maysa a padi a Judio ni Zacarias nga ama ni Juan a Mammuniag.

Inayat ken pinagtulnogan ni Zacarias ti Dios.
Iti adu a tawen, ni Zacarias ken ti asawana a ni Elisabet ket napasnek a nagkarkararag tapno maaddaanda iti anak, ngem awan latta. Ket idi nataenganda unayen, sinungbatan ti Dios dagiti kararagda ket inikkanna isuda iti anak a lalaki. *Impadto ni Zacarias a ti anakna a ni Juan ket agbalin a propeta a mangiwaragawag ken mangisagana iti dalan ti Mesias.

Zacarias (DT)

Zacarias ti nagan dagiti adu a naduma-duma a lallaki idiay Daan a Tulag. Sumagmamano kadakuada a kangrunaan ket:

Ti mabigbigbig nga agbanbantay ti ruangan idiay templo idi tiempo ni David (1 Cronicas 26:2,14).
Ti anak ni Ari Jehosapat a pinatay idi ti kabsatna a lalaki, a ni Jehoram (2 Cronicas 21:2).
Ti padi a binato dagiti tattao idi tinubngarna iti panagrukbabda kadagiti didiosenda (2 Cronicas 24:20).
Ti ari ti Israel a napapatay kalpasan laeng iti innem a bulan iti trono (2 Ar-ari 14:29).
Ti propeta a nangipadto idi artur-turay ni Ari Dario I iti Persia. Ipak-pakaasi ti padtona kadagiti agsubli a napapanaw, a bangonenda manen ti balay ti Apo. Nagbiag isuna iti agpada a panawen a kas ken ni Ezra, Nehemias, Zerrubbabel ken ni propeta

Zadok

Zadok ti nagan ti maysa nga napateg nga kangatoan a padi idiay Israel idi tiempo nga agturay ni Ari David.

Sinuportaran ni Zadok ni David idi nagrebelde ni Absalom kenkuana, nakipagtinnulong isuna tapno maiyapan ti lakasa ti tulag idiay Jerusalem.
Kalpasan iti adu nga tawtawen, nagbalin isuna nga paset iti seremonia iti pannakapili iti anak ni David a ni Solomon a kas ari.
Dua nga lallaki nga managan ti Zadok iti nakipagtinnulong nga mangipatakder ulit iti pader iti Jerusalem idi tiempo ni Nehemias.
Zadok met iti nagan ti lolo ni Ari nga Jotam.

Zakeo

Ni Zakeo ket maysa nga agsinsingir ti buis a manipud iti Jerico, nga immuli iti maysa nga kayu tapno makitana laeng ni Hesus.

Naan-anay ti pannakabalbaliw ni Zakeo idi namati isuna ken ni Hesus.
Inkarina nga ited iti kaguddua iti sanikuana kadagiti marigrigat.
Inkarina pay nga isublina ti bayad iti mamin-uppat nga daras nga gatad iti nalabes nga nasingirna kadagiti buisda.

Zebedeo

Maysa a mangalap ni Zebedeo a manipud iti Galilea. Dagiti annakna a ni Santiago ken ni Juan ket kadinnanggayna iti trabaho. Kalpasanna, pinanawanda iti trabahoda ket nabalinda a dua kadagiti apostol ni Jesus.

Zedekias

Maudi nga ari ti Judah ni Zedekias (597-587 B.C.). Adda pay dagiti sumagmamano a lallaki nga agnagan ti Zedekias idiay Daan nga Tulag.

Dua pulo ket dua ti tawenna ni Ari Zedekias idi naipatugaw isuna a kas ari, kalpasan ti panangpapanaw ni Nebucadnesar kadagiti kaadduan nga annak ti ari nga agturong idiay Babilonia.
Naki-uman ni Zedekias ken ni Jeremias ken Ezekiel, ngem saan isuna a naimbag a mangidadaulo.
Isuna ket natiliw kalpasan ti pannakalikmut ti Jerusalem, naipan iti ari ti Babilon ken nasentensiaan a mangbuya kadagiti annak a lallaki a mapapatay, ket kalpasanna, nabulag isuna.

Zerubbabel

Zerubbabel ti nagan dagiti dua a lallaki nga Israelita idiay Daan a Tulag.

Maysa kadagitoy ket kaputotan ni Joakim ken ni Zedekias.
Sabali pay a Zerubbabel ket ti anak a lalaki ni Salatiel, a panguloen iti tribu a Juda idi nagsublida manipud ti pannakaibaludda idiay Babilonia.
Daytoy a Zerrubbabel ket nabiag idi panawen ni Ciro nga ari ti Persia, a nangpalubos kadagiti Israelita manipud iti pannakaibaludda idiay Babilonia.
Ni Zerubbabel ken ti Josue a kangatoan a padi ket dagiti sumagmamano a timmulong a nangbangon ti templo ken altar iti Dios.
Nagnaed ni Zerubbabel iti agpada a tiempo a kas ken ni Ezra ken Nehemias.

Zoar

Idiay Daan a Tulag iti Zoar ket maysa a bassit a siudad a nagpanawan ni Lot idi tiempo a dinadael ti Dios iti Sodoma ken Gomorra.

Ti kadaanan a kayatna a sawen ti Zoar ket bassit.
Ti Zoar ket mabirukan iti abagatan a murdong iti Natay a Baybay.